Макроиқтисодий барқарорликни таъминлашда бюджет-солиқ сиёсати мундарижа

Импортнинг ЯИМ даги улуши, фоизда

2004	13,8	3264,7	2947,4	317,3	23,6	21,3
2005	11,62	3170,4	3136,9	33,5	27,3	27
2006	9,65	2988,4	2712	276,4	31	28,1
2007	10,13	3725	2964,2	760,8	36,8	29,3
2008	11,01	4853	3816	1037	44,1	34,7
2009	13,06	5408,8	4091,3	1317,5	41,4	31,3
2010	16,72	6389,8	4781,6	1608,2	38,2	28,6
2011	22,31	8991,5	6728,1	2263,4	40,3	30,2
2012	28,61	11493,3	9704	1789,3	40,2	33,9
2013	32,81	11771,3	9438,3	2333	35,9	28,8
2014	38,98	13023,4	9175,8	3847,6	33,4	23,5
2015	45,3	15021,3	11344,6	3676,7	33,1	25
2016	51,17	13599,6	12816,5	783,1	26,6	25
2017	56,8	15584,1	13946,9	1637,2	27,4	24,5
2018	62,6	14089,8	13913,2	176,6	22,5	22,2

Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида тузилган

Кўрилаётган даврларда мамлакатимиз экспорт ҳажми импорт ҳажмига нибатан кўп бўлган. Шунингдек, экспорт ва импортнинг ЯИМ даги улушлари 2004 йилдан бошлаб пасайиш тенденциясига эга бўлганлигини кўриш мумкин. Айниқса бу кўрсаткич 2018 йилга келиб жуда паст кўрсаткичга эга бўлди. Жаҳон бозорида пахта толаси, мис ва олтиннинг нархлари тушиб кетиши юзага келган вазиятнинг асосий сабабидир. Экспортнинг ЯИМ даги улуши камайганлиги экспорт ҳажмининг абсолют миқдори камайганлигини билдирмайди. Бу ҳолатда ЯИМ нинг ўсиш суръатлари экспорт ҳажмининг ўсиш суръатидан катта бўлганлиги сабабли ЯИМ даги экспортнинг улуши камайганлигини кўришимиз мумкин.

Давлат бюджетига баҳо беришда, одатда, асосий эътибор бюджет даромадлари ва харажатларининг сальдосига берилади. Давлат бюджети камомади эса режалаштирилган даромаднинг етарли даражада тушмаганлиги, ёхуд ҳақиқатда амалга оширилган харажатларнинг режадагидан ортиб кетиши натижасида содир бўлади. Халқаро мезонларга кўра камомад ЯИМга нисбатан 3 фоиздан ошиб кетмаслиги лозим.
Реал ишлаб чиқариш ҳажмларининг узоқ муддатли барқарор ўсиши суръатларини, кўламларини, самарадорлиги ва сифати ошишини белгиловчи, инфляция суръатининг жиловланиши, ишсизлик даражасининг паст суръатда таъминланиб турилиши, миллий валюта девальвациясининг паст суръатларига эришилиши ва давлат бюджети тақчиллиги ижобий даражасида бўлишига таъсир қилган ҳамда унга замин яратган ҳодиса ва жараёнлар макроиқтисодий барқарорликни таъминловчи омиллари дейилади.
Макроиқтисодий барқарорликни таъминловчи ва уни мустаҳкамловчи омилларни аниқлаш учун, аввало, унинг мезон (меъёр)ларини яхши билишимиз зарур, шундан сўнггина ушбу меъзонларни таъминлашнинг шартлари, омиллари ва воситалари ҳақида фикр юритишимиз мумкин.
2.2. Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг ижроси
Иқтисoдий ислoҳoтлaрнинг сaмaрaдoрлиги дaвлaтнинг бюджет-сoлиқ сиёсaти билaн бeвoситa бoғлиқ бўлиб, сoлиқ юкини кaмaйтириш, сoлиққa тoртиш тизимини сoддaлaштириш, сoлиқлaрни чуқур ўргaниш вa сoлиқ тизимини тaкoмиллaштириш бўйичa чуқур излaнишлaр oлиб бoрилиши, xўжaлик юритувчи субъeктлaрнинг иқтисoдий фaoлиятини сoлиқлaр вoситaсидa тaртибгa сoлиш муҳим aҳaмият кaсб этaди
Кейинги йилларда республикамизда давлат бюджетининг ижро этилишида ижобий ҳолат кўзга ташланмоқда.
2.4-расмдан кўришимиз мумкинки, 2000-2004 йиллар давомида мамлакатимиз давлат бюджети тақчиллигини -1,0 фоиздан -0,4 фоиз даражасига қадар пасайтиришга, 2005-2008 йиллар давомида эса давлат бюджети тақчиллигига барҳам бериб, давлат бюджети профицитини 0,1 фоиздан 1,5 фоизга қадар оширишга эришилди.


2.4-расм. Ўзбекистон Республикасида Давлат бюджети кўрсаткичларининг бажарилиш даражаси, ЯИМга нисбатан фоизда
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги маълумотлари асосида тузилган
2018 йилда ҳам мақсадга мувофиқ йўналтирилган чора-тадбирлар натижасида бюджет даромадлари унинг харажатларидан ортиш ҳажми ЯИМнинг 0,2 фоизи даражасида бўлишига эришилди. Умуман, давлат бюджети соҳасидаги бундай натижаларни қўлга киритишда мамлакатимиз иқтисодиётини босқичма-босқич ўзгартириш ва эркинлаштириш, илгари давлат зиммасида бўлган бир қанча вазифаларнинг хусусий секторга ўтказиш орқали давлат бюджети харажатларини оптималлаштириш, янги саноат йўналишларининг ривожлантирилиши ҳамда хусусий сектор молиявий ҳолатининг мустаҳкамланиши, шунингдек, унинг мамлакат иқтисодиётидаги роли ва улушининг ортиши каби омиллар сезиларли таъсир кўрсатди.
Бюджет тақчиллигининг кучайиши муқаррар равишда давлат қарзини келтириб чиқаради. Яъни бюджет тақчиллиги асосан давлат қарзи ҳисобига қопланиб, у ички ва ташқи қарзлардан иборат бўлади.
Ўзбекистонда ташқи қарз масаласига мустақил тараққиётимизнинг дастлабки палласиданоқ ҳар томонлама чуқур ўйланган ва мулоҳаза қилинган ҳолда ёндашилди.