Makroiqtisodiyoti

 
 

---

1.2. XUFYONA IQTISODIYOTNI NAMOYON BO‘LISHINING ASOSIY 
SHAKLLARI VA SOHALARI
Mashhur iqtisodchi E.Fayg xufyona iqtisodiy harakatlarning to‘rtta xilini 
ajratadi: nolegal (maxfiy, yashirincha), hisobga olinmagan, ro‘yxatga olinmagan va 
norasmiy iqtisodiy faoliyat.
1. Nolegal iqtisodiyot.
Nolegal iqtisodiyot tijoratning qonuniy shakllari 
sohasini belgilab beruvchi, yuridik normativlarni buzuvchi iqtisodiy faoliyat 
tomonidan ishlab topilgan daromadning sinonimi sifatida ishtirok etadi. Nolegal 
tadbirkorlar ta’qiqlangan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishda va ularni 
taqsimlashda ishtirok etadi (giyohvondlik moddalarini noqonuniy ishlab chiqarish, 
chayqovchilar tomonidan valyuta ayirboshlanishi va h.k.).
2. Hisobga olinmagan iqtisodiyot
. Hisobga olinmagan iqtisodiyot 
institutsional jihatdan o‘rnatilgan, soliq kodeksida qayd etilgan fiskal qoidalarni 
chetlab o‘tuvchi yoki ulardan bo‘yin tovlovchi iqtisodiy faoliyatni o‘z ichiga oladi. 
Hisobga olinmagan iqtisodiyotdan olingan daromadlar soliq organlariga xabar 
qilinmaydi. Bunda “soliq bo‘shlig‘i” – soliq tushumlarini nazarda tutuvchi summa 
bilan amalda olingan daromad o‘rtasidagi farq yuzaga keladi.
3. Ro‘yxatga olinmagan iqtisodiyot
. Ro‘yxatga olinmagan iqtisodiyot 
hukumat statistika organlarining talablariga ko‘ra belgilangan institutsional 
qoidalarni chetlab o‘tuvchi iqtisodiy faoliyat turidan tarkib topgan. Bu yerda davlat 
milliy statistika tizimida ro‘yxatga olinmagan daromad summasi asosiy ko‘rsatkich 
hisoblanadi. E.Faygning fikriga ko‘ra, ro‘yxatga olinmagan daromad – bu amaldagi 
umumiy daromad bilan statistika tizimi tomonidan qayd etiladigan daromad 
o‘rtasidagi farqdir. Rivojlanayotgan mamlakatlarda uyda ishlab chiqarish ro‘yxatga 
olinmagan iqtisodiy faoliyatning muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.