193
rezervlari ( sof xorijiy aktivlar) va bank tizimining ichki kreditlari yig’indisiga
tengligini anglatadi. Demak, pul taklifi ham ichki, ham tashqi omillarga bog’liq .
Pul taklifining o’zgarishini ΔM=ΔR
es
+ΔDS ko’rinishida tasvirlash
mumkin. Bu erda ΔR
es
to’lov balansining taqchilligi yoki ortiqchaligiga
mos keladi.
Tashqi balansni tiklash, o’z navbatida valyuta kursini saqlab turish zaruriyati
xorijiy aktivlarni sotish va sotib olishni talab qiladi. Bu esa valyutarezervlarining
ko’payishi yoki kama yishini keltirib chiqaradi. Lekin, rezervlarni sotish
barobarida Markaziy Bank muomaladagi pulning bir qismini chiqarib oladi.
Rezervlarni sotib olish bilan esa pul taklifi hajmini ko’paytiradi. Shunday qilib,
qayd qilingan valyuta kursi sharoitida M endogen o’zgaruvchi bo’lib, to’lov
balansining yuzaga keladigan taqchilligi yoki ortiqchaligiga ( ya’ni almashinuv
keursini pasaytirish yoki ko’tarish borasidagi harakatlarga) bog’liq bo’ladi.
Bunday sharoitda iqtisodiyotni rivojlantirish prognozlari tuzilayotganda
pulga talab
iqtisodiy o’sish va inflyatsiyaning maqsadli (rejadagi) ko’rsatkichlaridan kelib
chiqib aniqlanadi. Pul taklifi esa sof xorijiy aktivlar va ichki kreditlar hajmiga
bog’langan holda aniqlanadi. Sof xorijiy aktivlvr to’lov balansini tuzish
prognozlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Ichki kreditlar hajmi esa qoldiq
printsipipida aniqlanadi hamda hukumat va xususiy sektor o’rtasida taqsimlanadi.
Xususiy sektorga ichki kreditlar miqdorini o’zgartirish uchun pul-kredit
siyosatining uchala usuli ham qo’llaniladi.
Markaziy Bank to’lov balansining iqtisodiyotdagi pul taklifiga ta’sirini
valyuta rezervlari o’zgarishini sterillash orqali neytrallashtirishi mumkin.
Masalan, (to’lov balansi taqchilligini yoki almashinuv kursi pasayishini bartaraf
qilish maqsadlarida foydalanilishi natijasida) rezervlar qisqarganida Markaziy
Bank ichki aktivlarni pul taklifi hajmi o’zgarmasligini ta’minlaydigan darajada
ko’paytirishi mumkin.
Ya’ni : M=
↓R
es
+
↑DS
Bunda u ochiq bozordagi operatsiyalar yoki pul-kredit siyosatining boshqa
vositalaridan foydalanadi.
Ammo sterillash imkoniyatlari cheklangan. Agar to’lov balansining
taqchilligi uzoq vaqt saqlanib qolsa, uni bartaraf qilishga intilish valyuta
rezervlarini tugab qolishiga olib kelishi mumkin. Bunday holatda, mamlakat,
almashinuv kursining pasayish tendentsiyasini bartaraf qilish hamda pulning
xorijga oqib ketishini tugatish uchun yoki qayd etilgan kursdan voz kechishi, yoki
pul massasining qisqarishiga yo’l qo’yib berishga majbur bo’ladi. To’lov
balansining barqaror ijobiy qoldig’i sharoitida rezervlar hajmi shunchalik ko’p
bo’lishi mumkinki, ichki kredit nolga teng bo’lib qoladi. Bu esa amalda mumkin
bo’lmagan holatdir ( banklar ichki kreditlarni kamaytirmasligi, balki nobank
sektoridan pul qarz olishi zarur bo’ladi).
194
Demak, hattoki sterillash ham pul masssasini to’lov balansi ta’siridan
himoya qila olmaydi. Bu esa pul-kredit siyosatining ichki balansga ta’sirini keskin
cheklab qo’yadi.
Qayd qilingan valyuta kursi sharoitida byudjet-soliq siyosatining
samaradorligi kapitalning mobilligiga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq.. Davlat
xarajatlarining ko’payishi foiz stavkasining o’sishini keltirib chiqaradi ( fond
bozorida qarzga mablag’ olib, davlat xususiy sektor foydalanadigan pul massasini
kamaytiradi) . Bu esa o’z navbatida xorijdan kapital oqib kelishini
rag’batlantirapdi. Kapitalning yuqori mobilligi sharoitida davlat xarajatlarining
ko’payishi bilan bog’liq savdo balansi taqchilligi kapital harakati schyotining
musbat (ijobiy) qoldig’i bilan amalda qoplanadi. Markaziy Bank esa yuzaga kelgan
almashinuv kursining o’sish tendentsiyasini bartaraf qilish uchun xorijiy
valyutani sotib olish va muomalaga milliy valyutani ko’p miqdorda chiqarishga,
bu bilan esa pul taklifini oshirishga majbur bo’ladi. Bu tadbir (davlat
xarajatlarining o’sishi bilan birgaldikda) daromadlarning kengayishi uchun
qo’shimcha rag’bat yaratadi.
Shunday qilib, qayd qilingan valyuta kursi sharoitida byudjet-soliq siyosati
pul-kredit siyosatidan farli ravishda daromad darajasiga, o’z navbatida ichki
muvozanatga muvaffaqiyatli ta’sir ko’rsata oldadi. Tasir darajasi kapitalning
mobilligi o’sishi bilan ortib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
