"makroiqtisodiyot"

 
 
14.5. Foiz stavka differensiali 
 
Hanuzgacha, tahlillarimiz foiz stavkasi kichik ochiq iqtisodiyotda dunyo foiz 
stavkasiga  teng  bo’lishi  to’g’risidagi  fikrni  ilgari  surmoqda:  r  =  r*.  Ma’lum 
darajada,  foiz  stavkasi  butun  dunyoda  bir  biridan  farqlanadi.  Biz  hozir 
tahlillarimizni xalqaro foiz stavkalari differentsiyasining sabablari va oqibatlarini 
hisobga olgan holda kengaytiramiz
28
.  
Mamlakat riski va valyuta kursi narxlari bo’yicha tahminlar  
  Yuqorida  tahmin  qilganimizdek,  kichik  ochiq  iqtisodda  dunyo  foiz  stavkasi 
orqali  aniqlanadi  va  bunday  holatda    biz  narxning  pasayishiga    ko’proq  e’tibor 
qaratgan edik.  
Agar  mahalliy    stavka  foizi  dunyo  savka  foizidan  yuqori  bo’lsa,  xorijdagi 
insonlar  ushbu  davlatga  qarz  berib,  mahalliy  foiz  stavkasini  pastga  qarab 
yo’naltirishi to’g’risida gapirib o’tgan edik.  
                                                           
28
 N. Gregory Mankiw. Macroeconomics (7
th
 edition). USA, 2009, p 356 

---

197 
 
Agar  mahalliy  stavka  foizi  dunyo  stavka  foizidan  pastda  bo’lsa,  mahalliy 
aholi  mahalliy  foiz  stavakasini  balandga  chiqargan  holda  xorijdagilarga  pul 
beradi  va  katta  daromad  ko’radi.  Oqibatda  mahaliiy  foiz  stavkasi  dunyo  foiz 
stavkasi bilan tenglashadi.  
Nima uchun ushbu  mantiq  doim qo’llanmaydi. Bu erda ikkita sabab mavjud. 
Ushbu sabalarning eng muhimi  mamlakat riski hisoblanadi.   
Investorlar  AQShdan  davlat  obligatsiyalarini  sotib  olganda  yoki  AQSh 
koporatsiyalariga kredit olganda, ular stavkalarni to’lashga to’la amin bo’ladilar.  
  Aksincha,  bir  qancha  rivojlanmagan  mamlakatlarda,  revalyutsiya  yoki 
boshqa  siyosiy  siquvlar  kreditni  pulini  qaytarishga  to’sqinlik  qiladi  qo’rquv 
ma’lum  miqdorda  haqiqatga  yaqin  hisoblanadi.  Bunday  mamlakatlardagi 
qarzdorlar  qarz  beruvchini  bu  kabi  riskdan  ozod  qilish  uchun  yuqori  foiz 
stavkasini to’lashiga  to’g’ri  keladi.  Boshqa bir foiz stavkasining  mamlakatlararo 
har  xilligining  yani  bir  sababi  valyuta  kursining  o’zgarib  turish  tahminidir. 
Masalan,  deylik  odamlar    Meksika  p’esosi  AQSh  dollari  qiymatiga  nisbatan 
pasayib  ketishini  tahmin  qilmoqda.  So’ngra  kredit  pesoda  to’lanadigan  bo’lsa, 
demak kredit dollarda amalga oshirilishidan ko’ra qadrsizroq valyutada to’lanadi. 
Ushbu  tahmin  qilinayotgan  zararni  qoplash  uchun  Meksika  valyutasining  foiz 
stavkasi AQShning foiz stavkasidan yuqoriroq turadi.  
Shunday  qilib,  har  ikki  davlat  riski  va  kelajakda  valyuta  kurslarining 
o’zgarish  tahminlari,  shuningdek  kichkina  ochiq  iqtisodning  foiz  stavkalari 
dunyodagi boshqa iqtisodiy jarayonlardagi foiz stavkasidan farqlanishi mumkin.