Makroiqtisodiyot o`quv-uslubiy majmua

6.1-jadval

Daromad, iste‘mol va jamg`arish ko`rsatkichlari¹⁶

Yillar	Tasarrufdagi daromad (Yd)	Iste‘mol (C)	Jamg`arish (S)
1 2 3 4 5 6 7	370 390 410 430 450 470 490	375 390 405 420 435 450 465	-5 0 5 20 15 20 25

Ma‘lumki, uy xo`jaligi tasarrufidagi daromad iste‘mol va jamg`arish uchun ishlatiladi. Ya‘ni, qancha ko`p iste‘mol qilinsa, shuncha kam jamg`ariladi va aksincha. Iste‘mol va jamg`arish o`rtasidagi o`zaro bog`liqlik har xil daromadga ega bo`lgan shaxslarda bir xil emas: kam daromadga ega bo`lganlar, odatda, uning ko`proq qismini iste‘mol qilib, kamroq qismini jamg`aradi, lekin daromadlari oshib borishi bilan bu nisbat jamg`arish foydasiga o`sadi. Bu bog`liqlikni gipotetik ma‘lumotlar asosida ko`rib chiqamiz (6.1-jadval).
Tasarrufidagi daromad hajmi 370 shartli birlikka (sh.k.) teng bo`lganda uy xo`jaliklari iste‘moli 375 sh.b.ka teng, ya‘ni tasarrufidagi daromaddan 5 sh.b.ka ko`p bo`ladi. Ya‘ni uy xo`jaliklari 5 sh.b.ka teng miqdorda qarz hisobiga yoki o`tgan yillarda to`plangan jamg`armalar hisobiga iste‘mol xarajatlari qiladilar.
Uy xo`jaliklari tasarrufidagi daromadlar 390 sh.b.ka teng bo`lganda, uning miqdori iste‘mol miqdori bilan tenglashadi. Bu miqdor bo`sag`aviy daromad deb yuritiladi. 6.1-jadval ma‘lumotlari asosida iste‘mol grafigini chizamiz.

6.1-rasm. Iste‘mol grafigi¹⁷

Iste‘mol grafigi ikki to`g`ri chiziq ko`rinishida berilgan. Bissektrisa ko`rinishidagi Yd =C to`g`ri chizig`ining har bir nuqtasida iste‘mol va tasarrufidagi daromad hajmlari teng bo`ladi. Haqiqiy iste‘mol (S) grafigi haqiqiy iste‘mol va daromad teng bo`lgan nuqtada (α) bissektrisa bilan kesishadi. Bo`sag`aviy nuqtadan quyida haqiqiy iste‘mol daromaddan oshiq. Bu vaziyat insonlarning qarz hisobiga hayot kechirishini bildiradi. α – nuqtada yuqorida haqiqiy iste‘mol daromaddan kam hamda ular o`rtasidagi farq jamg`arishni tashkil etadi. Haqiqiy iste‘mol to`g`ri chizig`i iste‘mol hajmini belgilovchi vertikal o`qni a nuqtada kesib o`tadi. Bu hol uy xo`jaliklari umuman daromad olmaganlarida ham ma‘lum miqdorda iste‘mol qilishlarini anglatadi. a – nuqta esa avtonom iste‘mol hajmini bildiradi.

6.2-rasm. Jamg`arish grafigi¹⁸

Keltirilgan ma‘lumotlar asosida jamg`arish grafigini ham ko`rib chiqamiz (6.2rasm).
Jamg`arish grafigi daromad bilan jamg`arish o`rtasidagi bog`liqlikni ifodalaydi. Vertikal o`qdagi har bir nuqta jamg`arma miqdorini bildiradi va daromad bilan unga muvofiq keladigan iste‘mol hajmi o`rtasidagi farq sifatida aniqlanadi (S= Yd - S). Boshlang`ich daromad darajasida jamg`arish nolga (0) teng bo`lgan holda ixtiyordagi daromad hajmi o`sib borishi bilan uning miqdori ham oshib boradi.
Mavzuning birinchi savolida keltirilgan gepotetik ma‘lumotlar va grafiklarga tayanib iste‘mol funksiyasini yozamiz: