Makroiqtisodiyot” O‘quv-uslubiy majmua

18.2 - rasm. Real almashinuv kursidagi muvozanat⁶³

Davlat xarajatlarining oshishi (yoki soliqlarning kamayishi) milliy jamg‘armalarni kamaytiradi va (S-I) egri chiziq chapga suriladi (18.3-rasm). Bu siljishlar xorijiy investitsiyalar uchun milliy valuta taklifining kamayishini ko‘rsatadi.

Valuta taklifining qisqarishi uning real almashtirish kursini oshiradi. Natijada, milliy mahsulotlar xorijliklarnikiga nisbatan qimmatlashadi. Bu esa, o‘z navbatida, eksportning qisqarishiga va importning oshishiga olib keladi. Oqibatda joriy operatsiyalar hisobida taqchillik paydo bo‘ladi.Agarda, soliqlarning kamayishi investitsiyalarning oshishiga olib kelsa, milliy jamg‘armalar hajmi o‘zgarmasa ham (S-I) egri chizig‘i yana chapga siljiydi.

18.3-rasm. Valuta taklifidagi o‘zgarishlarning real almashtirish
kursiga ta’siri

Investitsion soliq kreditlari ushbu mamlakatga investitsiyalar kiritishni xorijiy sarmoyadorlar uchun foydali bo‘lishiga olib keladi. Bu esa muvozanatli real valuta kursini oshiradi va to‘lov balansida taqchillikni keltirib chiqaradi.

Chet mamlakatlardagi rag‘batlantiruvchi budjet-soliq siyosati bu mamlakatlardagi jamg‘armalar darajasini kamayishiga olib keladi. Bu esa xalqaro foiz stavkasini oshiradi va kichik ochiq iqtisodiyotdagi investitsiyalar darajasini kamaytiradi.

18.4-rasm. Budjet - soliq siyosatining real almashtirish kurslariga ta’siri

18.5-rasm. Importdagi o‘zgarishlarning eksportga ta’siri^64

Bunday vaziyatlarda xorijga sarmoya qo‘yish uchun taklif qilinayotgan milliy valuta ko‘payadi va (S-I) egri chizig‘i o‘ngga suriladi (18.4-rasm). Natijada muvozanatli real almashtirish kursi pasayadi, milliy mahsulotlar arzonlashadi va sof eksport ko‘payadi.

Importga tarif yoki kvotalar joriy qilish siyosati sof eksportning oshishiga olib keladi va bu hol grafikda Xn (E)1 egri chizig‘ini Xn (E)2 holatiga siljishi sifatida namoyon bo‘ladi (18.5-rasm).
Natijada muvozanatli real valuta kursi oshadi, milliy mahsulotlar qimmatlashadi va sof eksport kamayadi.
Shunday qilib, mamlakat ichki bozorini chet el raqobatchilaridan himoya qilish maqsadida olib boriladigan proteksionistik savdo siyosati joriy operatsiyalar hisobi va kapital harakati hisobiga ta’sir qilmaydi. Ammo, u muvozanatli real valuta kursini oshiradi va tashqi savdo miqdorini kamaytiradi. Sof eksport o‘zgarmagan bo‘lsa ham B nuqtadagi eksport va import hajmi A nuqtadagi eksport va import hajmidan kam bo‘ladi. Importga cheklashlarni joriy qilish ichki narxlar darajasi (Pd)ning oshishiga olib keladi.
Shuning uchun ham uzoq davrda nominal valuta kursi (En) narxlar oshishiga teng tarzda kamayadi. Natijada, o‘sgan muvozanatli real valuta kursi E2 nuqtada barqarorlashadi, ya’ni sof eksport kamayishi ortidan E1 nuqtaga qadar pasaymaydi. Baholar darajasining ko‘tarilishiga javoban nominal valuta kursining pasayishi sotib olish qobiliyati paritetini tiklaydi.