Makroiqtisodiyot” fanidan mavzu: O’zbekiston respublikasida infilyatsiya jarayonlari tahlili

It = ht + r + a(ht - ht1) + ay (yt - yt. o’rt)
bu erda:
It - qisqa davrdagi nominal foiz stavkasi targeti
ht - YaIM deflyatori tomonidan baholangan inflyatsion daraja
ht1 - ko’zda tutilgan inflyatsiya darajasi
r - ko’zda tutilgan real foiz stavkasi
yt - real YaIM logarifmi yt.
o’rt - potensial ishlab chiqarish hajmining logarifmi
Bir nechta davlatlar 1990 yili o’zining e’lon qilingan miqdoriy inflyatsion targetlash va yangi monetar siyosatga o’tishdi. Natijada oldingi tuzum asosidagi qoniqarsiz ish sifatlarining o’zgarishiga erishildi. Iqtisodiyotida uzoq muddatli yuqori darajadagi inflyatsiya kuzatilayotgan davlatlar Kanada, Yangi Zenlandiya, Avstraliya va Ispaniya davlatlari o’zlalrida inflyatsion targetlashni qo’lladi. Iqtisodiyotida past darajadagi va barqaror inflyatsiyaga erisholmayotgan va kuchli spekulyativ hujumlarga ega bo’lib turgan davlatlar Buyuk Britaniya,Shvetsiya va Finlandiya fikserlangan almashuv kursidan voz kechishdi. Barch asiyosatshunoslar va olimlar butun diqqat etiborini shu inflyatsion targetlashga qaratishdi.
AQSh da Federal Rezerv Sistemasi va Evropada Evropa Markaziy Banklari uchun mos ravishda yangi monetar siyosat strategiyalrini ishlab chiqish muhokama qilindi. Olimlar yuqori darajda o’sayotgan inflyatsiyani targetlashni nazariy va amliy tarzda o’rganishdi. Qisqa davr ichida inflyatsion targetlash bilan boshqa monetar siyosiy tuzumlar aloqalarini tushunish va monetar siyoyat bilan inflyatsion targetlashning o’zaro yaxshi aloqaga kirishishini amaliyotini har tomonlama o’rganish salmog’i oshdi.
Amaliyotda inflyatsion targetlashni bir nechta xususiyatlari mavjud.

1. E’lon qilingan miqdoriy inflyatsion targetlash statistikasi bo’yicha turlicha davlatlarda inflyatsiya darajasi yiliga 1,5 va 2,5 foiz orasida bo’ladi, lekin ko’pgina rivojlangan davlatlarda targetlash intervalidan plyus/minus 1 % ga farq qiladi.

2. Markaziy Bank qo’llaydigan aniq bir instrument yo’q.
3. O’zgaruvchan almashuv kursi (Bu almashuv kursi mexanizmi a’zolariga Ispaniya va Finlandiya davlatlari a’zo bo’lishmagan, garchi ular iqtisodiyotida inflyatsion targetlash bilan almashuv kursi o’rtasidagi birliklar yaratilmagan va joriy qilinmagan bo’lsa ham)
4. Shaffoflik va mas’ulyatlilikning yuqori darajada bo’lishi. Ko’pgina olimar inflyatsion targetlashning monetar siyosatni targetlashga yordam bermaydigan tuzum sifatida ifodalashadi. Inflatsion targetlash aslida o’ziga xos oraliq maqsadni nazarda tutadi va bu Markaziy Bankning inflyatsiyani oldindan aytib bera olishi deb nomlanadi. Inflatsion targetlash uzoq muddatli yuqori darajadagi inflyatsiyani olidini loishga qaratilgan chora tadbirlar majmui hisoblanadi.

Ko’pgina adabiyotlarda boshqa bir turdagi chora-tadbirlar ham muhokama qilinadi va takliflar beriladi:

1. Agar Fillips egri chizig’ini uzoq muddat uchun vertikal deb oladigan bo’lsak, rejaga muvofiq o’rnatilgan ishlab chiqarish xajmi va ish bilan bandlik uning tabiiy darajasiga teng bo’lashini qabul qilish.

2. Mustaqil va konservativ Markaziy bankni yaratish
3. Markaziy Bank raisi yoki boshqaruv kengashi inflyatsiyani qisqartirishing chora tadbirlarini tashkil etishi Inflatsion targetlash haqiqatda barcha uchta chora-tadbirlarning elementlari jalb qila oladi. Inflatsion targetlashga ishonch hosil qilish va past darajada bo’lsa ham inflyatsion targetlashni e’lon qilish inflyatsiyani qisqarishiga yordam beradi, hattoki inflyatsiyani kutilganidan oshib ketishi yoki o’zgarmasdan qolishi holatida ham. Bu quyidagicha izohlanadi, ya’ni konservatizm mustaqil Markaziy Bank inflyatsiya va ishlab chiqarish xajmi o’zgarishlari xaqidagi sir sinoatlarni tajribaga asoslangan holda hal qilishdir. Agar mustaqil Markaziy banklar yuqori darajada konservativ bo’lsalar, bunda ular qat’iy inflyatsion targetlashga katta ahamiyat berishdi, natijada past darajadagi inflyatsiya yuqori darajadagi ishlab chiqarish xajmining o’zgarishi bilan o’zaro munosabatga kirishadi.
Ko’pgina manbalarda bu boshqacha izohlanadi, ya’ni sanoatlashgan davlatlardagi yuqori darjadagi mustaqil Markaziy banklari past darajadagi inflyatsiya bilan bog’lashadi, ammo yuqori ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi bilan emas.Bunday hulosa o’rniga mustaqil Markaziy bankning past darajadagi inflyatsion targetlashi to’g’ri keladi. Inflatsion targetlash tom ma’noda, narxlar darajasini targetlashni nazarda tutadi, hattoki “nol” darajani o’rnatishni, keyinchalik inflyatsion targetlash kelgusi davrda yangi narx darajalari bilan bog’lanadi. Bunda asosiy ma’no shuki, narxlar darajasi izdiz qismga ega. Shuningdek, bu kelajakdagi narxlar darajasining o’sishidagi o’zgarishlarni ifodalaydi. Shu sababli inflyatsion targetlash baho darajalarini barqarorlashtirishga olib keladi deyish unchalik to’g’ri emas. Shunga qaramay terminlar o’zgarmay qolgan. Genuyada narx darajasini targetlash boshqacha ifodalanadi, ya’ni monetar siyosat narxlar darajasini o’zgarmas darajada ushlab turinsh yoki o’sish yo’nalishini barqarorlashtirishni maqsad qilgan.
Narxlar darajasini targetlash inflyatsiyani nol’ qilishni nazarda tutmaydi, agar inflyatsiya darajasini ma’qul deb topgan holatini ijobiy deb hisoblaydi. Ko’pincha inflyatsion targetlashning eng katta farqi narx darajasining o’zgarishi gorizontal ravishda o’zgarmaydi. Bu uzoq kelajakdagi narxlar darajasidagi beqarorlik inflyatsion targetlashdan past darajada bo’ladi, qaysiki jamg’arma va investitsiya, hamda resusrlar taqsimotini yaxshilash xaqida uzoq muddatli hulosalar chiqarishga yordam beradi. Yaqin yillardagi izlanishlar shuni ko’rsatdiki bu masalani juda murakkabligini ochib berdi. Narx darajalarini targetlash narx darajasi va inflyatsiyaning kam miqdordagi o’zagrishiga erishishdagi yutuqlarga olib keladi, qachonki narx darajasini targetlash va inflyatsiya ostidagi monetar siyosatni kelajakdagi inflyatsiya va narx darajasini hisobga olgan holda ishonch hosil qilgan holda rag’batlantiradi.Katta amaliyotga oid macro modellar tajribalari ham ushbu natijani ishlab chiqqan. Hozirda ko’pgina mamlakatlar inflyatsion targetlashni amaliyotda qo’llaydi (o’z navbatda inflyatsion targetlashni ochiq oydin darajada qo’llamaydigan davlatlar, ya’ni Germaniya, AQSh va Shvetsiyani misol qilib keltirishimiz mumkin). Ammo bizda narxni targetlashning faqatgina bitta tarixiy misoli mavjud: ushbu muvaffaqiyatli va qisqa tajriba Shvetsiya tomonidan 30 yillarda amalga oshirilgan. Keyingi bir qancha yillarda inflyatsion targetlashni amalga oshirish Markaziy banklardan etarlicha sa’yi-harakat talab qiladi, boshqa tomoni muhokama qilinganda qachonki, Markaziy banklar inflyatsion targetlashning chigalliklarini ishonch bilan yaxshi puxta o’rgansa shundagina narx darajasini targetlashning avzallik va kamchiliklarini aniq ko’rish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Inflyatsiya monetar siyosat instrumentlaridagi o’zgarishi hajmiga va uzoq va o’zgaruvchan sharoitda ta’sir qiladi. Inflyatsion targetlashni bir nechta mamlakatlar tajribasi misolida ko’rishimiz mumkin. Bank va hukumat inflyatsion targetlash konseptsiyasini ma’qul deb topsa bu konseptsiyani amaliyotda qo’llashga harakat qiladi. Boshqa Markaziy banklar kabi Kanada banki ham inflyatsiya foiz darajasining yillik ko’rib chiqishini o’z siyosatida maqsad qilib qo’yadi. Kanadada dastlabki harakatlar inflyatsiya darajasini pasaytirishdan boshlandi , ya’ni 1991 yilda Kanadada inflyatsiya darajasi 5 % dan yuqori edi. 1992 yil yakuniga kelin inflyatsiya darajasini 2-4 % orasiga , ya’ni 3 foizga tushirishni, 1995 yil oxiriga kelib esa 2 foizga , ya’ni 1-3 orasiga tushirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ydi. 1991 yilda kiritilgan bu targetlash siyosatini tanlashning asosiy sabablarini ko’rib chiqamiz: Dastlab Kanada iste’mol tovarlar indeksini qarab o’tdi.

Bunga asosiy sabablari:

 Inflyatsiyaning asosiy ko’rinishi ham iste’mol tovarlar indeksi edi, qolaversa bu Kanadaliklarga aloqador edi. Ikkinchidan inflyatsiya tebranish chegarlarini belgilash.

 Iste’mol tovarlari asosan energiya va oziq-ovqat tovarlarini narxi yuqoriga pastga o’zgarib turishidir. Bu o’zgarishlar indeksning siljishiga olib keladi. Yan buning boshqa bog’liqlik tarafi shundaki bu inflyatsiyaning yashirin yo’nalishlarini to’sadi.

Biz bu orqali inflyatsiya mohiyatini ochib beruvchi ko’rsatkichlarni qo’llaymiz. Bu ko’rsatkichlar iste’mol tovarlar indeksidagi komponetnlarning ozgaruvchan 8 tasini o’rganishga olib keladi va boshqa tovarlardagi egri sokliqlarning o’zgarishiga ta’sirini ko’rsatib beradi. Hozirgi kundagi monetar siyosat harakrlari kelajakdagi inflyatsiyaga ta’sir qilish edi va bunga erishishda qandaydir vaqt kerak edi. Mabodo inflyatsiya Kanada qo’llagan targetlashdan tashqariga chiqadigan bo’lsa inflyatsiyani 18-24 oy ichida oldingi holga olib kelish choralari ko’riladi. Bunday muddat tanlanishiga asosiy sabab bizga tarixan ma’lumki 12-18 oy ichida foiz stavkasi ishlab chiqarish xajmining o’zgarishiga ta’sir qiladi, 18-24 oy ichida esa narxlarga ta’siri seziladi.

1. Bu hammaga tushunarli bo’lgan simmetrik boshqarish edi. Bu qachon tovar va hizmatlarga bo’lgan talab Kanada iqtisodiyoti potensiali chegarasidan oshib ketsa va narxlar oshishi yuz bersa Kanada banki foiz stavkasini oshiradi. Va aksincha talab kam bo’lib inflyatsiya pastga tushushga harakatlansa bank foiz stavkasini kamaytiradi, hamda bu orqali ishlab chiqarishi xajmini oshirishga rag’batlantiruvchi kuch beradi. Inflatsiyani o’zgarishini tasdiqlovchi ko’rsatkichlarga e’tibor qaratmoq Kanadaning o’z targetlashini amalga oshirishni osonlashtiradi. Bu iqtisodiyotning o’z potensiali darajasida boshqarilishiga va inflyatsiyaning pastga tushishiga hamda barqaror turishiga yordam beradi.
2. Ikkinchi unsuri bu inflyatsion targetlashing “yakor” sifatida inflyatsiyani to’xtatuvchi bo’lishi, bu bank mas’uliyatliligining oshishiga yordam beradi. Agar inflyatsiya targetlashdan chetga chiqadigan bo’lsa uni me’yoriga qaytarish uchun nima qilish kerakligi va bu qancha vaqtni talab qilishi asoslab berilishi talab qilinadi.
3. Uchinchi unsuri bu har qanday mustaqil monetar siyosat va inflyatsion targetlash olib boradigan markaziy bankning o’z mamlakati valyutasining erkin harakatlanishiga zamin yaratishdir. Bir vaqtning o’zida valyutaning ichki va tashqi qiymatini nazorat qilish Markaziy bank uchun murakkab hisoblanadi. Kanadada faqat bitta instrument , ya’ni ularning targetlash siyosati bo’lmish foizm stavkasi orqali inflyatsiyani boshqarish edi. Kanadaning 1991 yildan keyingi inflyatsiya darajasi va iqtisodiy o’sishini ko’radigan bo’lsak inflyatsion targetlash siyosatini yuritgandan keyin Kanada ancha iqtisodiy yutuqlarga erishdi. Ular inflyatsiyaning barqarorligini kutgandi va bu natijaga ular kutgan muddandan oldinroq erishdi. Ular 1995 yilga kelib inflyatsiya darajasini 2 foizga tushurishga harakat qilgandi, natija ham 2 foizga yaqin holatga keldi. Kanadalik iqtisodchilar oldingi o’n yillik axvolidan uzoqlashish va yaxshilanishni rejalashtirishgan edilar, bu albatta amalga oshdi, qolaversa iqtisodiy nobarqarorlik kamaydi.
Monetar siyosatdagi inflyatsiyani targetlashga yaqin darajada ushlab turish iqtisodiy faoliyatni uni potentsialiga yaqin kelishiga yordam beradi. Hozirgi davrda inflyatsiya muammosi iqtisodchi olimlar qashshoq yoki rivojlanayotgan mamlakatlar hamda iqtisodiyoti taraqqiy topgan mamlakatlar hukumatlarining ham asosiy diqqat e’tiborida turgan umumiqtisodiy holat hisoblanadi.
Ayniqsa, ushbu muammo hamon davom etayotgan jahon moliyaviyiqtisodiy inqirozi oqibatlarini bartaraf etishda jiddiy tus olmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “Dunyoning eng yirik davlatlari markaziy banklari tomonidan real aktivlar bilan deyarli ta’minlanmagan pullarni chiqarish davom etayotgani, shuningdek, sun’iy moliyaviy vositalar derivativlarning nazoratsiz chiqarilayotgani ko’plab nufuzli xalqaro tahlil markazlari va ekspertlarda jiddiy tashvish uyg’otmoqda. Moliya va bank bozorini ortiqcha likvidlik bilan to’ldirish, bunday siyosatni davom ettirish ulkan spekulyativ “ko’piklar” hosil bo’lishi, zaxira valyutalari va milliy valyutalarning qadrsizlanishi, inflyatsiya darajasining o’sish xavfini tug’dirmoqda” deb ta’kidladilar. Inqiroz sharoitida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda pul-kredit siyosati sohasidagi tadbirlar ham hukumat chora-tadbirlari qatorida muhim o’rin tutmoqda. Shu bois, jahon bank amaliyotida, jumladan O’zbekistonda ham monetar siyosatga iqtisodchi olimlar, mutaxassislar va hukumat tomonidan alohida e’tibor qaratiladi.
Dunyoning eng yirik davlatlari Markaziy banklari tomonidan real aktivlar bilan deyarli ta’minlanmagan pullarni chiqarish davom etayotgani, shuningdek sun’iy moliyaviy vositalar –derivativlarni nazoratsiz chiqarilayotgani ko’plab nufuzli xalqaro tahlil markazlari va ekspertlarda jiddiy tashvish uyg’otmoqda. Ayni paytda davom etayotgan global inqiroz o’z ta’sirini eng avvalo, jiddiy makroiqtisodiy va moliyaviy muammolar ko’rinishida rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’sir ko’rsatmoqda.
Xususan, ishsizlik darajasi, byudjet va to’lov balansi taqchilligi hamda davlat qarzining o’sishi, investitsion faollik va ishlab chiqarishning pasayishi kabi jiddiy muammolar hamon saqlanib qolmoqda. Ushbu jiddiy muammolar fiskal, monetar va investitsiya siyosatlari samaradorligini oshirish zaruriyatini yuzaga keltirmoqda. Global inqiroz sharoitida O’zbekistonda ham investitsiya, fiskal va monetar siyosat samaradorligini yanada oshirish zaruriyati tug’ilmoqda. O’zbekiston Respublikasida ham monetar siyosat sohasida ham ayrim muammolar mavjud. Xususan, monetizatsiya darajasi nisbatan past -24%, o’tish iqtisodiyotidagi davlatlarda ushbu ko’rsatkich o’rtacha – 40% atrofida. Qayta moliyalash kreditlari amaliyotiga chek qo’yilganligi, qayta moliyalashtirish stavkasi ta’sirchanligining pastligi, Davlat qisqa muddatli obligatsiyalar va o’rta muddatli obligatsiyalari muomalasining mavjud emasligi, majburiy zahira talablari me’yorining yuqoriligi shunday dolzarb muammolardandir. 2014 yilda Markaziy bank tomonidan pul-kredit siyosati «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida»gi Qonun, «Monetar siyosatning 2014 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari» va Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 4 fevraldagi «Pul-kredit ko’rsatkichlarini tartibga solish mexanizmini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 63-sonli Qarori talablari asosida amalga oshirildi.
Xususan, 2014 yilda pul-kredit siyosatini amalga oshirishda asosiy e’tibor, inflyatsiya darajasining 6-7 foizli maqsadli parametri doirasida bo’lishini ta’minlash va ayni paytda ko’zda tutilgan yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini moliyaviy qo’llab-quvvatlash vazifalaridan kelib chiqib, iqtisodiyotdagi pul taklifini maqbul darajada ushlab turishga qaratildi. Shu bilan birga, Markaziy bank tomonidan pul agregatlarining o’zgarish dinamikasi, pul bozoridagi holat va tijorat banklarining likvidligi va ularga ta’sir etuvchi omillar bo’yicha muntazam tahliliy monitoring olib borilib, pul va valyuta bozorining barqarorligini ta’minlash hamda bank tizimi likvidliligini maqbul darajada ushlab turishga qaratilgan tegishli chora-tadbirlar amalga oshirib borildi.
Qayd etilgan asosiy maqsad va vazifalarning bajarilishini ta’minlash uchun Markaziy bank o’z tasarrufidagi monetar siyosatning bozor instrumentlaridan keng foydalandi. Inflyatsion targetlash deganda inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichini belgilab olib, unga erishish maqsadida amalga oshiriladigan chora-tadbirlarning yig’indisi tushuniladi. Inflyatsion targetlashda Markaziy bank dastlab inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichini belgilab oladi va unga erishish davrini rasman e’lon qiladi. Inflyatsion targetlash muvaffaqiyatli qo’llanilgan davlatlar sifatida Yangi Zelandiya, Kanada, Buyuk Britaniya, Finlandiya, Shvetsiya, Avstraliya va Ispaniyani ko’rsatish mumkin. Shunisi xarakterliki, mazkur mamlakatlarda inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichi turlicha ifodalandi. Avstraliya, Finlandiya va Shvetsiyada Markaziy bank inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichini hukumatning qo’llab-quvvatlash xususidagi roziligini olmasdan turib e’lon qildi. Kanada va Yangi Zelandiyada inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichi Markaziy bank va Moliya vazirligining o’zaro kelishuvi asosida ishlab chiqildi. Ammo shuni e’tirof etish joizki, inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichidan pul-kredit siyosatining indikatori sifatida foydalanishning mumkinligi biror-bir Markaziy bankning Nizomida o’z aksini topmagan.
Shu sababli, bu masalani huquqiy jihatdan maqsadga muvofiqligi markaziy banklar faoliyatining bosh maqsadi orqali izohlanadi, ya’ni inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichi orqali uni jilovlash Markaziy bankning bosh maqsadiga – milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash va jamiyatda baholar barqarorligiga erishishga xizmat qiladi. Kanada va Yangi Zelandiyada hukumat inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichidan inflyatsiya sur’atlarini pasaytirishni rag’batlantirish maqsadida foydalandi va maqsadli ko’rsatkichga erishish uchun 18 oylik muddatni belgilashdi. Mazkur muddat tugagandan so’ng, inflyatsiyaning darajasini bosqichma-bosqich pasaytirish maqsadida, Yangi Zelandiyada yana 12 oylik, Kanadada – 18 oylik muddat belgilandi. Belgilangan yangi muddatlar tugagandan so’ng har ikkala mamlakatda inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichini ta’minlashga muvaffaq bo’lindi va har ikkala mamlakatda yana besh yillik davrga inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichi belgilandi.
Buyuk Britaniyada 1997 yilning o’rtalarigacha, ya’ni mamlakat parlamentining vakolat muddati tugagunga qadar bo’lgan davrda inflyatsiyadan maqsadli ko’rsatkich sifatida foydalanildi.
1997 yilning o’rtalariga qadar inflyatsiya 1 foizdan 4 foizgacha diapazonda belgilangan yo’lakcha doirasida bo’lishi lozim edi. Undan keyin cheklanmagan vaqt mobaynida inflyatsiya darajasi 2,5 foizdan past darajada barqarorlashishi lozim edi.
Shunisi xarakterliki, boshqa davlatlardan farqli o’laroq, Avstraliyada inflyatsiya bo’yicha maqsadli ko’rsatkichga erishish uchun olingan vaqt iqtisodiy faollik tsiklining davomiyligiga mos bo’lishi lozim edi150 . Ayni vaqtda, inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichidan pul-kredit siyosatining indikatori sifatida foydalanmagan davlatlarda ham inflyatsiyaning pasayishi kuzatilmoqda. Masalan, AQShda inflyatsiyaning yillik darajasi 2001 yilda 2,8 foizni tashkil qilgan bo’lsa, 2003 yilda 2,7 foizni tashkil qildi. Yaponiyada esa, 2001 yildan boshlab deflyatsiya kuzatilmoqda. Ammo shuni e’tirof etish joizki, inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichidan pul-kredit siyosatining indikatori sifatida foydalangan davlatlarda inflyatsiyaning pasayish sur’ati bu ko’rsatkichdan indikator sifatida foydalanmagan rivojlangan davlatlardagiga qaraganda yuqori bo’ldi.
Masalan, Buyuk Britaniyada 2005 yilda 2001 yilga nisbatan inflyatsiyaning yillik darajasi 1,0 foizli punktga pasaydi. AQShda esa mazkur davr mobaynida inflyatsiyaning yillik darajasi 0,6 foizli punktga pasaydi151 . Inflyatsiya bo’yicha maqsadli ko’rsatkichlarni belgilashda davlatlar o’rtasida mavjud bo’lgan asosiy farqlardan yana biri maqsadli ko’rsatkich atrofida o’rnatiladigan yo’lakcha diapazoning kengligidir. Masalan, Avstraliya va Finlyandiyada inflyatsiyani maqsadli ko’rsatkichi aniq darajada sifatida olindi. Kanada, Yangi Zelandiya, Shvetsiya va Buyuk Britaniyada inflyatsiya bo’yicha maqsadli ko’rsatkich yo’lakcha sifatida belgilandi. Ispaniyada esa maqsadli ko’rsatkich inflyatsiya sur’atlari chegarasi sifatida o’rnatildi. XVF ekspertlarining, shu jumladan, P.Masson, M.Savastano va S. Sharmalarning fikriga ko’ra, yo’lakning kengligi pul-kredit siyosati orqali inflyatsiya sur’atlarini boshqarishni takomillashganligidan kelib chiqadi152 . Shveytsariyada inflyatsiya sur’atlarini o’rta muddatli targetlash qo’llanilmoqda. 1990 yildan boshlab uch yil muddatga inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlari o’rnatilmoqda. (1990 yilga qadar inflyatsion targetlash bir yil muddatga amalga oshidilar edi). Shu sababli, Shveytsariya Milliy banki pul-kredit siyosatining bosh maqsadi nafaqat milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash, balki o’rta muddatli davriy oraliqda baholarning barqarorligini ta’minlash ham hisoblanadi.
Hozirgi davrda baholarning o’sishiga nisbatan belgilangan yillik maksimal chegara 2 foizni tashkil qiladi. Shuni alohida e’tirof etish joizki, Shveytsariya Milliy banki baholarning qisqa va o’rta muddatli davriy oraliqlardagi barqaror darajasini ta’minlashga muvaffaq bo’lmoqda. Chunonchi, 1975-2000 yillarda baholarning o’rtacha yillik o’sishi 2,79 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2001 yilda bu ko’rsatkich 1,0 foizni tashkil qildi . O’tish iqtisodiyoti mamlakatlari ichida Rossiya Markaziy bankining faoliyatida pul-kredit siyosatining indikatoridan foydalanish bo’yicha salmoqli tajriba to’plangan. Chunonchi, Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining 2002, 2003 va 2004 yillarda amalga oshirgan pul-kredit siyosatining asosiy maqsadi inflyatsiya darajasini pasaytirish bo’lganligi sababli, mazkur yillarda pul-kredit siyosatining indikatori sifatida inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichidan foydalanildi. Umuman olganda, inflyatsion targetlashdan Rossiya Markaziy banki dastlab 1996 yilda foydalangan edi. Bu esa, Rossiya hukumati va Markaziy banki rahbariyatining inflyatsiyani jilovlash masalasiga jiddiy e’tibor qaratganligidan dalolat beradi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining monetar siyosatini asosiy vazifalrdan biri ham inflyatsiya sur’atlarini pasaytirishdan iborat.Chunki Markaziyy bankning monetar siyosatin to’g’ri olib borilishiga ta’sir qiluvchi omillardan biri bo’lib inflyatsiya hisoblanadi.
Xulosa

Yuqorilardan kelip chiqip shuni hulosa qilish mumkunki inflyatsiya dunyoning ko'plab mamlakatlarida zamonaviy iqtisodiy rivojlanishning eng jiddiy muammolaridan biridir. Inflyatsiya jamiyatning barcha jabhalariga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Bu mehnat natijalarini pasaytiradi, yuridik va jismoniy shaxslarning jamg'armalarini yo'q qiladi, uzoq muddatli sarmoyalar va iqtisodiy o'sishni oldini oladi, qiziqish pasayishi sababli qishloq ishlab chiqaruvchilari tomonidan shaharda qishloq xo'jaligi mahsulotlarini sotishni cheklashga yordam beradi, yashash sharoitini yomonlashtiradi, asosan daromadlari yuqori bo'lgan ijtimoiy guruh vakillari (nafaqaxo'rlar, ishchilar, talabalar). daromadlari davlat byudjetidan olinadigan).

Yuqori inflyatsiya pul tizimini vayron qiladi, milliy kapitalning chet elga uchib ketishiga olib keladi, milliy valyutani zaiflashtiradi, uning ichki muomaladan chet el valyutasi bilan to'ldirilishiga yordam beradi va davlat byudjetini moliyalashtirish imkoniyatini pasaytiradi.
Inflyatsiya milliy boylikni qayta taqsimlashning eng samarali vositasidir - jamiyatning kambag'al qatlamlaridan tortib, boyib, shu bilan uning ijtimoiy tabaqalanishini kuchaytiradi.Inflyatsiya nafaqat pulni sotib olish qobiliyatining pasayishi, balki iqtisodiy tartibga solish imkoniyatlarini susaytiradi, tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish va buzilgan nisbatlarini tiklash harakatlarini bekor qiladi.
O'zining tabiati, intensivligi, namoyon bo'lishi, inflyatsiya darajasi bir-biridan farq qiladi. Inflyatsiya jarayonlarini faqat ma'lum bir siyosatning, pul emissiyalarini kengaytirish siyosatining yoki ishlab chiqarishni etarli darajada tartibga solishning bevosita natijasi sifatida ko'rib chiqish mumkin emas, chunki narxlarning o'sishi chuqur iqtisodiy jarayonlarning muqarrar natijasi bo'lib, talab va taklif, iste'mol tovarlari va ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqarish, to'plash va iste'mol qilish o'rtasidagi o'sib borayotgan nomutanosiblikning ob'ektiv oqibati hisoblanadi.
Natijada inflyatsiya jarayoni uning turli ko'rinishlarida tasodifiy emas, aksincha barqarordir.Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda inflyatsiyani iqtisodiy mexanizmning ajralmas elementi sifatida ko'rib chiqish mumkin. Biroq, bu jiddiy xavf tug'dirmaydi, chunki inflyatsiya jarayonlarini cheklash va tartibga solish usullari ishlab chiqilgan va u erda keng qo'llaniladi. So'nggi yillarda AQSh, Yaponiya va G'arbiy Evropa mamlakatlarida inflyatsiyaning pasayishi hukm surmoqda.G'arbdan farqli o'laroq, Rossiya va iqtisodiy mexanizmni o'zgartirayotgan boshqa mamlakatlarda inflyatsiya jarayoni, qoida tariqasida, o'sib borayotgan sur'atlar bilan davom etmoqda. Bu juda g'alati, o'ziga xos inflyatsiya turi, uni ushlab turish va tartibga solish qiyin. Inflyatsiyani inflyatsion kutish, milliy iqtisodiy balansdagi nomutanosibliklar (davlat byudjeti taqchilligi, tashqi savdo balansining salbiy saldosi, tashqi qarzning o'sishi va muomaladagi ortiqcha pul massasi) qo'llab-quvvatlaydi.
Inflyatsiyani boshqarish umuman pul-kredit siyosatining muhim masalasidir. Inflyatsiyaning ko'p qirrali, ko'p funktsional xususiyatini hisobga olish kerak. U nafaqat pul, balki boshqa omillarga ham asoslangan. Davlat xarajatlarini qisqartirish, pul emissiyalarini bosqichma-bosqich pasaytirish, inflyatsiyaga qarshi keng ko'lamli chora-tadbirlar talab etiladi. Ular orasida ishlab chiqarishni barqarorlashtirish va rag'batlantirish, soliq tizimini takomillashtirish, bozor infratuzilmasini yaratish, korxonalarning iqtisodiy faoliyat natijalari uchun javobgarligini oshirish, rublning kursini o'zgartirish, narxlar va daromadlarni tartibga solish bo'yicha aniq choralar ko'rish mumkin.
Pul muomalasini normallashtirish va inflyatsiyaga qarshi turish qat'iy va maqsadga muvofiq amalga oshiriladigan aniq, moslashuvchan qarorlarni talab qiladi.