Mak na jaqlawǵa jiberilsin Dekan Jiemuratov T. j

I – Bap. Banktiń depozit siyasatınıń teoriyalıq tiykarları
1.1 Banktiń depozit siyasatınıń mazmunı hám wazıypaları
Zamanagóy sharayatta nátiyjeli xızmet kórsetiwi, rawajlanıwı hám óz aldına qoyǵan maqsetlerine erisiw ushın hár bir kommerciyalıq bank óziniń depozit siyasatın, yaǵnıy ámeliy basqarıw strategiyasın islep shıǵıwı kerek, pul resursların tartıw hám olardı nátiyjeli jaylastırıw kommerciyalıq bankleri iskerliginiń tiykarǵı formaları esaplanadı.
Depozit (payız) siyasatı - bankler tárepinen yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qarjların, sonıń menen birge, mámleket byudjetiniń depozitler (depozitler) kórinisindegi qarjların keyinirek olardan óz-ara mápli paydalanıw maqsetinde qosıwǵa qaratılǵan ilajlar kompleksi bolıp tabıladı.
Depozit siyasatı kreditorlardıń waqtınsha bos pul qarjların óz operaciyalarına jaylastırıwdan payda alıwın, sonıń menen birge, banklerdiń aktiv operatsiyalarda ózlerinde ámeldegi resurslardan paydalı paydalanıw múmkinshiligin támiyinlew ushın mólsherlengen. Depozit siyasatı - bul kommerciyalıqlıq banktiń bank tutınıwshıları qarjların qaytarılatuǵın tiykarda tartıw strategiyası hám taktikasi.
Depozit operatsiyaların ámelge asırıw hár birewiniń rawajlanıwın óz ishine aladı kommerciyalıqlıq bank óz depozit siyasatı, bul kommerciyalıqlıq banktiń formaları, wazıypaları, mazmunın anıqlawǵa qaratılǵan ilajlar kompleksi retinde túsınliwi kerek. bank jumısı, bank resursların qáliplestiriw, olardı joybarlaw hám tártipke salıw boyınsha. Depozit siyasatın ámelge asırıwǵa eki pozitsiyadan qaraw múmkin. Keń mániste bul banktiń depozitshılar hám basqa kreditorlardıń qarjların tartıw, sonıń menen birge, qarjılar derekleriniń tiyisli kombinatsiyaların anıqlaw (tártipke salıw) menen baylanıslı iskerligi. Tar mániste, bul qarjılardı, sonday-aq qarız qarjların tartıwǵa aktiv umtılıw arqalı banktiń likvidlikka bolǵan mútajliklerin qandırıwǵa qaratılǵan háreketler bolıp tabıladı.
Hár qanday kommerciyalıqlıq banktiń maqseti nátiyjeli depozit siyasatın islep shıǵıw hám ámelge asırıwdıń sonıń menen birge barlıq túrdegi táwekelshiliklerdi esapqa alǵan halda bank qárejetlerin minimallastırıw hám zárúrli likvidlilik dárejesin saqlap qalǵan halda resurs bazası kólemin asırıwdan ibarat.
Kommerciyalıqlıq bank depozit siyasatınıń tiykarǵı elementleri tómendegilerden ibarat:
1) banktiń depozit procesınń tiykarǵı baǵdarların rawajlandırıw strategiyası;
2) banktiń resurs bazasın qáliplestiriwdi shólkemlestiriw taktikasi;
3) depozit siyasatınıń ámelge asırılıwın baqlaw.
Qaǵıydaǵa kóre, banklerge depozit siyasatı boyınsha arnawlı hújjet islep shıǵıw usınıs etiledi, bul bolsa depozit procesin shólkemlestiriwde banktiń strategiyası hám taktikasın anıqlaw imkaniyatın beredi. “Banktiń depozit siyasatı” hújjeti banktiń resurs bazasınıń dúzilisi, jaǵdayı hám dinamikasın analiz qılıw tiykarında, sonıń menen birge, qarız qarjların jaylastırıwdıń tiykarǵı baǵdarları hám shártlerin belgileytuǵın hújjetler menen bekkem baylanıslı halda islep shıǵılǵan.. Atap aytqanda, bank óziniń depozit siyasatında óz qarjlarınıń ósiw kelesheklerin, sonday eken, óz hám qarız qarjları ortasındaǵı koefficientti támiyinleydi; tartılǵan qarjılar quramı ; depozitlerdıń jeńillikli túrleri hám depozitleri, olardı tartıw múddetleri; múddetli depozitler hám múddetli depozitler hám talap etip alınbaǵan depozitler ortasındaǵı koefficient; depozitler hám depozitlerdiń tiykarǵı kontingenti hám basqalar.
Bank óziniń ústin turatuǵın potencial bank tutınıwshıları retinde jeke depozitshılardı - usaqlap satıw bank tutınıwshıları yamasa kommerciyalıq firmaları hám basqa yuridikalıq shaxslardı yamasa ekewin tańlawı múmkin. Eger bank xalıq depozitlerın keń tartpasa, ol jaǵdayda turaqlı qárejetlerdi payızlar menen almastırıwı múmkin. Xalıq penen islewde bank daslep bazarlarǵa, bank tutınıwshıları hám bank ónimlerine kirip barıw strategiyasın, keyin bolsa rawajlanıw hám diversifikatsiya strategiyasın islep shıǵadı. Báseki sharayatında bankler agressiv siyasat aparıwǵa májbúr. Jeke depozit bazarında etakchining strategiyası, álbette Oraylıq bank tárepinen ámelge asıriladı. Banktiń depozit siyasatı depozit operatsiyaları salasında risklardı basqarıwǵa bólek itibar beriwdi názerde tutadı. Ol depozit resursların diversifikatsiya qılıwdıń zárúr dárejesin turaqlı túrde támiyinlewge, sonıń menen birge, basqa derekler esabınan qarjılardı tartıw múmkinshiligin támiyinlewge hám de bank minnetlemeleriniń múddeti hám payız stavkaları boyınsha óz aktivleri menen teń salmaqlılıǵın saqlawǵa tiykarlanadı.
Banktiń depozit siyasatınıń maqsetleri tómendegiler bolıwı múmkin:
- bank balansınıń likvidligiga ámel qılıw ;
- minimal qárejetler menen resursların tartıw - depozitlerǵa resurslarınıń zárúr muǵdarın eń uzaq múddetke tartıw;
- tartılǵan qarjılardıń turaqlılıǵın ushın uzaq múddetli sharayatlardı jaratıw.
Bank tutınıwshılarılerdiń esapbetlaridagi turaqlı qaldıqtı saqlaw, mısalı, joqarı payız stavkasın belgilew, lekin minimal esap balansında yamasa payızlardi minimal qaldıq kólemine qaray parıqlaw arqalı xoshametlew múmkin.
Banktiń depozit siyasatı hújjetlestirilgen bolıwı kerek. Ol 1-2 jılǵa ǵárezsiz hújjet formasında belgileniwi múmkin yamasa ol depozitlerge qarjılardı tartıw hám bank tutınıwshılarıler esapbetlerin ashıw hám júrgiziw tártibi tuwrısındaǵı bólek qaǵıydalar menen ańlatılıwı múmkin.
Bunnan tısqarı, bank tutınıwshılarıtiń quramı hám bank iskerliginiń baǵdarına qaray, hújjet basqa bólimlerdi de óz ishine alıwı múmkin. Sonday etip, banktiń depozit siyasatı, birinshiden, bank tutınıwshılarıler hám depozit quralların tańlaw daǵı ústin turatuǵın jónelisler (bazar segmentatsiyasi), ekinshiden, ámeliy iskerlikti tártipke salıwshı norma hám normativ hújjetler (sonday-aq, nızamshılıq, jollama, bank ishindegi hám taǵı basqa) menen belgilenedi. bul ústin turatuǵın wazıypalardı ámelde qollanıw jetip atırǵan bank xızmetkerleri. Depozit siyasatınıń sapası hám passiv operatsiyalardıń natiyjeliligi de bank administraciyasınıń ilmiy tájriybesi hám xızmetkerlerdiń ilimiy tájriybe dárejesi hám depozit shártnamaları shártlerin islep shıǵıwǵa baylanıslı.
Depozit siyasatı bank resurs bólindileri xızmetkerleriniń nátiyjeli islewi ushın zárúr shárt-shárayatlardı jaratadı, xızmetkerlerdiń umtılıw-háreketlerin birlestiradi hám quraydı, qáteler hám logikasız qararlar qabıllaw múmkinshiligın azaytadı.
Zamanagóy sharayatta nátiyjeli xızmet kórsetiwi, rawajlanıwı hám óz aldına qoyǵan maqsetlerine erisiw ushın hár bir kommerciyalıqlıq bank óziniń depozit siyasatın, yaǵnıy ámeliy basqarıw strategiyasın islep shıǵıwı kerek. Ekenin aytıw kerek, pul resursların tartıw hám olardı keyinirek jaylastırıw kommerciyalıq bankleri iskerliginiń tiykarǵı formaları esaplanadı.
Aktiv qurallarǵa investitsiya qılıw ushın pullıq tiykarda qáliplesken qarjılar fondınan paydalanıladı. Sol sebepli passiv operatsiyalar dáramat alıwǵa qaratılǵan kóplegen bank operatsiyalarına salıstırǵanda tiykarǵı esaplanadı. Sol munasábet menen tartılǵan qarjılar ǵárezsiz siyasat ob'ekti retinde qaralıwı kerek.
Sonday etip, qarız qarjların basqarıw bank biznes siyasatınıń zárúrli strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Biraq bul iskerlik salasınıń teoriyalıq tiykarların úyreniw menen baylanıslı máseleler ilimiy ádebiyatlarda jetkiliklishe islep shıǵılmaǵan. Bul, ásirese, minnetlemelerdi basqarıw strategiyasınıń strukturalıq elementi retinde kommerciyalıqlıq banktiń depozit siyasatı koncepsiyasına tiyisli bolıp tabıladı. Banktiń depozit siyasatınıń mánisin tariypine bir mániste jantasıp bolmaydı, sebebi ol óz predmetine qaray ózgeredi. Depozit siyasatı - bul kommerciyalıqlıq banktiń bank tutınıwshıları qarjların qaytarılatuǵın tiykarda tartıw strategiyası hám taktikasi.
Banktiń depozit siyasatı tómendegilerdi óz ishine alıwı kerek:
- bazardı hár tárepleme úyreniw, yaǵnıy finanslıq ortalıqtı, banktiń qarjı toplaw, diagnostika hám ornı hám rolin analiz qılıw tiykarında depozitlerǵa qarjılardı qosıw boyınsha bank iskerligin ámelge asırıw strategiyasın islep shıǵıw, boljaw;
- bank tutınıwshıları ushın jańa bank depozit ónimlerin islep shıǵıw, usınıw hám ilgeri jıljıtıw boyınsha kommerciyalıqlıq banktiń taktikasın qáliplestiriw (tovar, baha, satıw hám kommunikaciya siyasatı salasında);
- islep shıǵılǵan strategiya hám taktikani ámelge asırıw;
- siyasattiń ámelge asırılıwı jáne onıń natiyjeliligin baqlaw;
- kommerciyalıqlıq banktiń qarjılardı tartıw boyınsha iskerligin monıtoring qılıw.
Kommerciyalıq banklerinde kárxanalar, shólkemler hám xalıqtıń waqtınsha bos pul qarjların túrli túrdegi depozitler (depozitler) degi bank esapbetlerine tartıw procesin tártipke soluvchi tiykarǵı hújjet banktiń depozit siyasatı esaplanadı. Bul hár bir bank tárepinen ǵárezsiz túrde banktiń strategiyalıq jobası, bank resurs bazasınıń dúzilisi, jaǵdayı hám dinamikasın analiz qılıw hám de onıń rawajlanıw kelesheklerinen kelip shıqqan halda islep shıǵılatuǵın hújjet bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, tartılǵan qarjılardı jaylastırıwdıń tiykarǵı baǵdarları hám shártlerin belgileytuǵın " Banktiń kredit siyasatı" hám " Banktiń investitsiya siyasatı" sıyaqlı hújjetlerden paydalanıladı.
“Banktiń depozit siyasatı” hújjeti nızam hújjetlerinde belgilengen talaplardı qanaatlandırıw ushın qarjılardı tartıw strategiyasın, kredit hám investitsiya siyasatı tuwrısındaǵı tiykarlarda belgilep berilgen maqset hám wazıypalardı bank likvidligin saqlaw hám paydalı jumıs iskerligin támiyinlewge qaratılǵan halda belgilep beriwi kerek. Atap aytqanda, bank tómendegilerdi támiyinleydi:
-banktiń óz qarjları (kapitalı) dıń ósiw keleshekleri, sonday eken, óz hám qarız qarjları ortasındaǵı koefficient;
- tartılǵan hám tartılǵan qarjılardıń quramı (depozitler, depozitler, banklararo kreditler, sonday-aq Oraylıq banktiń kreditleri);
- depozitlerdıń jeńillikli túrleri hám depozitleri, olardı tartıw múddetleri; múddetli depozitler (depozitler) hám " talap etip boyınsha" termini ortasındaǵı koefficient;
- depozit hám depozitlerdıń tiykarǵı kontingenti, yaǵnıy depozitshılar qatlamı;
- qarjılardı tartıw hám qarızǵa alıw geografiyası;
-banklararo kreditlash ushın kerekli bank-kreditor, ekinshisin tartıw shártleri; depozitler (depozitler) hám bankler aralıq kreditlerdi tartıw shártleri;
- depozitlerdı tartıw usılları (bank esap betii shártnamaları, wákillik esapbetleri, bank depozitleri (depozitleri) tiykarında), óz sertifikatları, vekselların beriw jolı menen);
- swm hám shet el valyuta daǵı depozitler (depozitler) ortasındaǵı koefficient;
- depozitlerga qarjılardı tartıwdıń jańa formaları;
- depozitlerdiń (depozitlerdiń) ayırım túrlerin ashıw ushın arnawlı shártler;
- tartılǵan qarjılar boyınsha banktiń risk standartlarına ámel qılıw ilajları.
Depozit siyasatı birinshi náwbette tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek:
- ekonomikalıq maqsetke muwapıqlıǵı;
- básekige shıdamlılıq;
- ishki izbe-izlik.