Mak na jaqlawǵa jiberilsin Dekan Jiemuratov T. j

3.1 Ózbekstanda zamanagóy depozit siyasatınıń tiykarǵı máseleleri
Depozit operatsiyaları bank mákemeleriniń barlıq operatsiyalarınıń tiykarǵı bólegin iyeleydi. Olar kommerciyalıq bankleri resurslariniń tiykarın quraydı. Depozit resursların qáliplestiriw procesi kommerciyalıq banklerine aktiv operatsiyalardı ámelge asırıw hám kredit shólkemi likvidligining zárúr dárejesin saqlap qalıw múmkinshiligin beredi.
Bank salasında kommerciyalıq bankleriniń nátiyjeli xızmet kórsetiwiniń tiykarǵı shárti rentabellikni asırıw hám likvidlilikti támiyinlew esaplanadı.
Kommerciyalıq bankleri ushın májburiy rezervler qatnası mexanizmi sonnan ibarat, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki barlıq kommerciyalıq bankleri hám basqa depozitar institutları ushın qarız qarjların wákillik esapbetlerinde olardan paydalanıw huqıqısız hám tólewsiz májburiy saqlaw normasın belgileydi. bul qarjılar boyınsha procentler. Májburiy rezervler muǵdarı kommerciyalıq banki tárepinen tartılǵan qarjılardıń ulıwma muǵdarına salıstırǵanda procent retinde belgilenedi.
Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki májburiy rezervlerdi asırıp, bul arqalı kommerciyalıq bankleriniń artıqsha rezervleri kólemin qısqartiradi, olardıń kreditga uqıplılıǵın páseyttiredi hám tartılǵan depozitlerdiń kóbeyiwi dárejesin páseyttiredi. Soǵan kóre, Ózbekstan kredit bazarında ulıwma pul massası qısqarib barıp atır. Eger Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki qarjılar usınısın kóbeytiwge mútáj bolsa, ol halatda májburiy rezerv normasın kemeytiw kerek. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń májburiy rezervler normasınıń tómenlewi bos rezervler kóleminiń asıwına, kommerciyalıq bankleriniń kreditge uqıplılıǵınıń asıwına hám kommerciyalıq bankleri tárepinen tartılǵan depozitlerdiń kóbeyiwi dárejesiniń asıwına alıp keledi.
Sol sebepli bazar ekonomikasına iye mámleketlerde pul-kredit siyasatınıń bul quralı málim sheklewler menen qollanıladı. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń májburiy rezervlarining tez-tez ózgeriwi kommerciya bankleri iskerligine unamsız tásir kórsetip atır.
Bizińshe, Ózbekstanda kommerciya bankleriniń depozit operatsiyalarınıń tiykarǵı mashqalası kapitallashuv dárejesiniń jetkilikli emesligi bolıp tabıladı. Óytkeni sonda, bank mákemeleriniń kapitallashuvi bank shólkeminiń rentabelligi hám likvidligi dárejesine kúshli tásir kórsetedi. Hár qanday bank shólkemi iskerligi natiyjeliligi kommerciya bankindegi qarız qarjları muǵdarına baylanıslı.
Finanslıq resursların tartıw hám resurslar dárekleri quramın ózgertiw kommerciya bankinde passiv hám aktivlerdi basqarıw siyasatınıń tiykarǵı strukturalıq bólegi esaplanadı. Kommerciya bankleriniń passiv operatsiyaların waqıtında, nátiyjeli hám maman basqarıw bank mákemeleri tárepinen maman hám nátiyjeli depozit siyasatın ámelge asırıwdı názerde tutadı.
Bank xızmetleri bazarınıń zamanagóy rawajlanıwı sheńberinde kommerciya bankleriniń depozit siyasatı menen baylanıslı bir qatar mashqalalardi ajıratıp kórsetiw, sonıń menen birge, anıqlanǵan mashqalalardi sheshiwdiń qatar jolların usınıs etiw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul kommerciya banklerine óz iskerligi natiyjeliligin asırıw hám kommerciya banki bankrot bolıwınıń aldın alıw maqsetinde resursların tartıw hám bólistiriw riskların minimallastırıw imkaniyatın beredi.
Banklerdiń depozit siyasatı máseleleri hám olardı sheshiw jolları 8-kestede keltirilgen. Ózbekstan Respublikasınıń bank sektorında kúshli báseki sharayatında depozit siyasatın ámelge asırıw processinde bank mákemeleri ózlerine júdá qattı baylanısqan. bank tutınıwshılarıhám olarǵa júdá baylanıslı. Finanslıq resurslar qanshelli sheklengen bolsa, kredittiń baylanıslılıǵı sonshalıq kóp boladı.
Ózbekstan Respublikası bank sektorındaǵı daǵdarıstıń tiykarǵı sebeplerinen biri sonda, ol Ózbekstan Respublikasındaǵı bank mákemelerine aktiv operatsiyalardı ámelge asırıw ushın jaramlı bolǵan bos finanslıq resurslar, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń óz qarjların ustap turǵan barlıq qarjların esapqa alıw imkaniyatın beredi. bank mákemelerindegi esapbetlerde.
Sebebi Ózbekstan Respublikasındaǵı barlıq bank mákemeleriniń maqseti maksimal payda alıw hám eń joqarı nátiyjege erisiw bolıp tabıladı.
Bul finanslıq resurslardan paydalanıwdıń maqsetke muwapıq emesligi bank mákemeleriniń pul kórinisindegi aktiv operatsiyaları menen emes, bálki tek natura kórinisindegi bank mákemeleriniń aktiv operatsiyaları menen birlestirilgenligi menen baylanıslı.jáne bul jaǵday, óz gezeginde, úyrenilip atırǵan bank shólkeminde likvidlik krizisine alıp keliwi múmkin.
Ózbekstan Respublikasınıń bank mákemeleri qosılıp atırǵan qarjılardıń sapasın asırıwları hám bank nızamshılıqta yamasa olardan ózleriniń aktiv operatsiyaların ámelge asırıwda paydalanıwdıń maqsetke muwapıqlıǵında onıń ushın qaraılnmagan finanslıq resurslardan paydalanbawı kerek.
Ózbekstanda kredit shólkemleriniń fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardan tartılǵan qısqa múddetli finanslıq resurslarini uzaq múddetli finanslıq resurslarǵa konvertatsiya qılıw procesi mámleket ekonomikasın zárúr resurslar menen támiyinlewge, sonıń menen birge, finanslıq turaqlılıqtı támiyinlewge múmkinshilik bermeydi. fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń finanslıq resurslarǵa bolǵan talabı. Óytkeni sonda, bul transformaciya óz sheklewlerine iye.
Ózbekstan Respublikasında bank mákemeleriniń turaqlı hám jetik depozit bazasın tek Ózbekstan Respublikasındaǵı bank mákemelerine orta hám uzaq múddetli finanslıq resursların tartıw imkaniyatın beretuǵın jańa mexanizm jaratıw yamasa ámeldegin ózgertiw arqalı qáliplestiriw múmkin.
Ózbekstan Respublikası kommerciya bankleri fizikalıq hám yuridikalıq adamlardıń orta hám uzaq múddetli finanslıq resursların tartıw ushın :
- fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń amanattıń kepillik berilgen maksimal kólemin asırıw, sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikasında iskerlik júrgizip atırǵan bank mákemeleriniń múmkinshiligi barınsha kóbirek xalıq amanatların kepillik beriw sistemasına kirgiziw;
- Ózbekstan Respublikasında bank mákemeleri tárepinen kórsetilip atırģan depozit xızmetleri sapasın asırıw ;
- Ózbekstan Respublikasında fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń finanslıq fondların bank mákemelerindegi depozit resurslarına jaylastırıw boyınsha sawatqanlıǵın asırıw ;
- Ózbekstan Respublikası bank mákemelerinde jańa pensiya depozitleri programmaların islep shıǵıw hám ámelge asırıw.
Bank tutınıwshılarıniń óz finanslıq resursların Ózbekstan Respublikası bank mákemelerindegi depozit esapbetlerine qoyıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın asırıw jeke depozit resursları bazarın jetilistiriwge qaratılǵan ilajlar kompleksin islep shıǵıwdı názerde tutadı.
Bul ilajlar makro dárejede islep shıǵilıwı múmkin, olar tómendegiler menen ańlatpalanadı :
- Ózbekstanda iskerlik júrgizip atırǵan kredit shólkemleriniń depozit operatsiyaların tártipke salıwdıń normativ-huqıqıy bazasın jetilistiriw;
- pul-kredit siyasatın jetilistiriw;
- Ózbekstanda iskerlik júrgizip atırǵan kredit shólkemleriniń depozit operatsiyaların shólkemlestiriwdi jetilistiriw.
Bul ilajlar mikro dárejede islep shıǵilıwı múmkin, bul tómendegiler menen ańlatılınadı :
- Ózbekstanda kredit shólkemleri tárepinen kórsetiletuǵın xızmetlerdi jetilistiriw;
- Ózbekstanda iskerlik kórsetip atırǵan kredit shólkemleri xızmetkerleri jumısın jetilistiriw;
- kredit shólkemleriniń abırayı hám imidjin asırıw
- Ózbekstanda kommerciyalıq bolmaǵan kredit shólkemleriniń rawajlanıwı.
Sonday etip, depozit siyasatın ámelge asırıw procesi mámleketimizdegi kredit shólkemine jańa investorlarni qosıw hám ámeldegi depozit portfelin basqarıwdıń zárúrli baǵdarlarınan biri esaplanadı, degen juwmaqqa keliw múmkin. Depozit siyasatın ámelge asırıw Ózbekstan Respublikası kredit shólkemleriniń bank xızmetlerin bazarındaǵı iskerligi natiyjeliligin asırıw imkaniyatın beredi. Depozit siyasatın ámelge asırıwda hám kúshli báseki sharayatında bankler májburiy sheshiwdi talap etetuǵın kóplegen máselelerge dus keliwedi.