Majidov taxir shadmanovich

4.1 Suv va suv resurslari. 
Insoniyat hayotini suvsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. «Suvni hayot uchun
zarur narsa deyish gunoh, suv hayotning o‘zidir» deyilgan muqaddas hadislar-da. 
Suv tabiatda eng ko‘p tarqalgan va eng harakatchan tabiiy resursdir. Suvning juda
ko‘p anomal fizik va ximik xususiyatlari mavjud. Masalan, 
Suvning «tirik suv», og‘ir va juda og‘ir turlari mavjud. Ba’zibir olimlar-ning
fikriga ko‘ra, tabiatda suvning 42 turi hosil bo‘lishi mumkin va ular-dan 9 turi
o‘zgarmas xususiyatlarga ega ekan.
Suv resurslari tarkibiga – daryo oqimlari, ko‘llar va suv omborlari suv-lari, 
grunt suvlari, chuchuk va kam mineralizatsiyali bosimli er osti suvlari. Muzliklar
va qor zahiralari, bosimli chuqur er osti suvlari, ichki dengizlarning suvlari, 
qirg‘oq oldi va hududiy suvlar, kam sho‘rlangan va sho‘rlangan grunt suvlari
kelajakda foydalanilishi ko‘zda tutilgan suv resurslari hisoblanadi.Ilgari tekin
hisoblangan tabiat in’omi hisoblan- gan suv resurslari bugungi kunda iqtisodiy va
siyosiy resursga aylanmoqda.

---

65
Suv
resurslarini baholaganda
ikki
xil: 
statik zahiralar
hamda
qaytalanuvchi resurslar
tushunchalaridan foydalaniladi. Statik yoki asriy
chuchuk suv zahiralarga ko‘llar, daryolar, muzliklar va er osti suvlari kiradi. 
Qaytalanuvchi suv resurslari - quruqlik va okeanlar orasidagi suv almashishi
natijasida, tabiatda suvni aylanish jarayoni tufayli, har yili qayta tiklanadigan
suvlardir
[19]
.
Tabiatda aylanish jarayonida 577 000 km
3 
suv miqdori qatnashadi. Xuddi
shu miqdordagi suv okeanlar (505 000 km
3
) va quruqlik (72 000 km
3
) sathidan
bug‘lanadi hamda yog‘ingarchilik shaklida okeanlarga (458 000 km
3
) va
quruqlikka (119 000 km
3
) qaytib tushadi. Hisoblarga qaraganda er yuzidagi suv
resurslari er shari bo‘ylab taqsimlansa, 3790 m ga teng suv ustuni hosil bo‘lsa, 
ularning og‘irligi 1,5 
×
10
9 
mln.tonnaga teng ekan.
Xalq xo‘jaligi tarmoqlarining rivojlanishi, ularning ko‘p jihatdan etarli suv
resurslari bilan ta’minlanganligiga bog‘liqdir. Quyidagi 6-jadvalda 1 tonna
mahsulot uchun sarf bo‘ladigan suv miqdori keltirilgan.
6-jadval. 1 tonna mahsulot uchun sarf bo‘ladigan suv miqdori. 
Mahsulotning
nomi
Suv
hajmi, 
m
3
Mahsulotning
nomi
Suv
haj-mi, 
m
3
Mahsulotning
nomi
Suv
haj-mi, 
m
3
G‘isht
1,5
Ko‘mir
3,0
Po‘lat
300
Qog‘oz
250
Azot o‘g‘iti
600
Sintetik tola
4000
Ip-gazlama
10
Sintetik
gazlama
3000
Bug‘doy
1500
Kapron tolasi
5600
SHoli
4000
Paxta
10000
Mamlakatimiz xalq xo‘jaligi tarmoqlari, ayniqsa qishloq xo‘jaligi ishlab
chiqarishini suvsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. CHunki tabiiy sharoitining o‘ziga
xosligi, ya’ni atmosfera yog‘inlarining miqdori, suv satxlari va dalalar dagi
bug‘lanishga nisbatan 15-20 marta kamligi tufayli qishloq xo‘jaligi ishlab

---

66
chiqarishining asosiy qismi bo‘lgan paxta, g‘alla, poliz ekinlari, bog‘ hamda
boshqa mahsulotlar etishtirish, sun’iy sug‘orish orqali amalga oshiriladi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari hududida hosil bo‘ladigan suv zahiralarining
o‘rtacha 10 %, mamlakatimiz ehtiyoji uchun talab qilinadigan suv miqdorining esa, 
atigi 20 % hosil bo‘ladi. Etishmagan suv resurslari, qo‘shni mamlakatlar-
Qirg‘iziston va Tojikiston hududidan kelayotgan suv zahiralari bilan, ma’lum
to‘lovlar evaziga to‘ldiriladi (7-jadval).
7-jadval. Orol dengizi havzasidagi davlatlar hududida shakllanadigan va iste’mol
qilinadigan suv resurslari