Махсус таълим вазирлиги

и омиллар 
Номоддий активларнинг шаклланиш манбалари 
Устав 
капитали-
га ҳисса 
сифатида 
қўйиш 
Харид 
қилиш 
Корхона-
нинг ўзида 
яратиш 
Бошқа 
актив-
ларга 
алмашти-
риш 
Грант-
лар 
асоси-
да 
олиш 
Номоддий 
активларнинг 
баҳоси: 

шартнома 
баҳоси 
+ 

бозор (жорий) 
баҳоси 
+ 
+ 

баланс баҳоси
(қиймати) 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Харид қилиш 
харажатлари; 

давлат божлари 
ва йиғимлари 
(рўйхатдан ўтиш) 
+ 
+ 
+ 

солиқлар 
+ 
+ 
+ 

ижарага бериш 
харажатлари 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 

реклама 
харажатлари 
+ 

бошқа 
харажатлар 
+ 
+ 
+ 
+ 
Номоддий активларни ҳужжатлаштириш маълум хусусиятларга 
эга. Ушбу хусусиятлар номоддий активларнинг бошланғич ҳисобини 
тўғри ташкил қилишга имкониятлар беради. 
Ушбу ҳужжат патент идораларида қайд этилган бўлиши лозим. 
Табиий ресурсларга бўлган (ер, сув, геология) ҳуқуқларини сотиб 
олиш юридик ва жисмоний шахслар билан тузилган шартномалар 
асосида белгиланади. Шунингдек, айрим номоддий активлар ҳам 
борки, улар корхона фаолиятида муҳим роль ўйнайди. Масалан, 
ошкор этилмаган ахборотлар ва уларни ҳимоя қилиниши.
Корхона ва фирмаларда номоддий активлар ҳаракатини ҳисобга 
олиш уларнинг махсус ҳисоб карточкаларида юритилиши керак. 

---

145 
Чунки, кейинги йилларда автомобилсозлик корхоналарида номод-
дий активларнинг салмоғи сезиларли даражада ошиб бормоқда. Бу ўз 
навбатида бухгалтерия ҳисоби олдига ҳужжатлаштириш жараѐнла-
рини тўғри ва аниқ ташкил этиш ҳамда такомиллаштиришни тақозо 
этмоқда. 
Асосий воситалар бўйича юритиладиган аналитик ҳисоб 
карточкасининг кераксиз бўлган реквизитларидан озод қилиб, номод-
дий активларга хос бўлган қўшимча реквизитларни қўллаш мумкин .
«Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонунга асосан (9-модда) 
бошланғич ҳисоб ҳужжатлари хўжалик муомалалари амалга ошириб 
бўлингандан сўнг, тузилади. Номоддий активларни ҳисобга олишда 
дастлабки ҳужжатлар (шартнома, далолатнома) қуйидаги асосий рек-
визитларга эга бўлиши лозим; ҳисоб (архив) рақами, номи ва шартли 
шифри, ахборотларнинг материал кўриниши, объектлардан фойда-
ланиш муддатлари, асл нусхаларининг сақлаш жойи, жорий этган 
шахслар (корхона, ташкилот), объектдан фойдаланувчилар, ҳужжат-
ларни сақлаш рақамлари, харажатларга олиб бориш объектлари ва 
бошқа кўрсаткичлар. Шунингдек, қонунга кўра ҳисобот даврига 
тегишли бўлган хўжалик муомалалари ва улар амалга оширилган-
лигини тасдиқловчи ҳужжатлар олинмаган бўлса, тегишли бошлан-
ғич ҳужжатлар расмийлаштирилиб, бухгалтерия ҳисобида акс эттири-
лиши кўрсатилади.
Номоддий активларнинг дастлабки ва жамлама ҳисоби иқти-
содий адабиѐтларда тўлиқ ѐритилмаган.
Корхоналарда номоддий активлар бўйича дастлабки ҳисобни 
ташкил қилишда уларни қайд этувчи янги ҳужжат шаклларини ишлаб 
чиқиш ва уни амалиѐтга жорий этиш керак бўлади. Номоддий 
активларни киримга олиш учун қуйидаги ҳужжатларни қўллаш 
мақсадга мувофиқдир. 

---

146 
1. Номоддий активларни қабул қилиш-топшириш 
далолатномаси (НМА –1 шакл). 
Мазкур далолатноманинг шакли амалиѐтда меъѐрий - ҳуқуқий 
жиҳатдан ўз тасдиғини топмоқда. Номоддий активлар қайси манба 
ҳисобидан қабул қилинмасин (харид қилиш, устав капиталига 
қўшиш, бошқа активларга алмаштириш, грант ѐки субсидия кўри-
нишида олиш, корхонанинг ўзида шакллантириш ва бошқалар), улар 
шартномаларга мувофиқ