Махсус таълим вазирлиги

 
-
номоддий активнинг махфийлиги тўғрисидаги корхона 
раҳбарининг буйруғи (НМА-5а шакл); (8-илова).
 
Бундай ҳужжатлар ўз мазмуни ва аҳамиятига кўра, бир-бирига 
мос келиб, объектларни ҳужжатларда акс эттиришга асос бўлади. 
Номоддий активларнинг ўзини ѐки унинг ишлатилиш тартибини баѐн 
этувчи ҳужжатлар, шунингдек, хўжалик юритувчи субъектнинг у ѐки 
бу мулкий ҳуқуқларини тасдиқловчи ҳужжатлар ҳам ана шундай 
ҳужжатлар жумласига киради.
Саноат намунаси бўйича олинган патент ѐки гувоҳномалар 
махсус ҳужжатлар билан расмийлаштирилади. Хўжалик юритувчи 
субъект бирор бир ҳуқуқни сотиб олган тақдирда улар ана шу 
муаллифлик ҳуқуқларини сотган ҳуқуқий ва жисмоний шахс билан 
тузилган, кучга кирган шартнома асосидагина ҳисобда қайд этилади, 
шунингдек, юқорида кўрсатилган дастлабки ва йиғма ҳужжатларнинг 
сонини қисқартириш, тўлдириш тартибини соддалаштириш, сифати-
ни яхшилаш ва уларни компьютер дастурларига мослаштириш керак.
Номоддий активлар харид қилиш баҳоси бўйича акс эттири-
лади. Харид қилиш қиймати барча харажатларни, шу жумладан, 
сотиб олиш баҳоси, ташиш бўйича харажатлар, шунингдек, сотиб 
олиш билан боғлиқ бўлган бошқа ҳар хил харажатларни ўз ичига 

---

149 
олади. Номоддий активларнинг сотиб олинишига оид бухгалтерия 
проводкалари қуйидагича:
Дт 6010 Кт 5110- Етказиб берувчига тўлов
Дт 0830 Кт 6010-Капитал қўйилмалар ҳисобидан сотиб олиш 
Дт 0400 Кт 6010-Мол етказиб берувчилардан сотиб олиш. 
Агар номоддий активлар пулсиз ѐки беғараз алмашиш (бартер) 
йўли билан сотиб олинса, уларнинг қиймати бозор нархи асосидан 
келиб чиқиб, олинган ҳуқуқлар асосида аниқланиши мумкин: 
Дт 0830 Кт 6010 Дт 0400 Кт 0830 
Номоддий активнинг фирманинг ўзи томонидан ташкил қили-
ниши вақтида харажатлар суммасини аниқ белгилаб олиш мумкин 
бўлса, ушбу актив ҳақиқий таннарх бўйича акс эттирилади. 
Дт 0830 - Бошқа активларни сотиб олиш
Кт 1010,6710,6520,2010 - Номоддий активнинг ташкил 
қилиниш харажатлари 
Дт 0400 - Номоддий активларни ҳисобварағи
Кт 0890 - Бошқа активларни сотиб олиш 
Номоддий активлар қуйидаги ҳолларда ҳисобдан чиқарилиши 
мумкин: 
- хизмат муддати тугагандан сўнг; 
- тўлиқ эскириши вақтида ; 
- бошқа жисмоний ва юридик шахсларга сотилиши вақтида; 
- бошқа жисмоний ва юридик шахсларга текинга берилиши 
вақтида ; 
- бошқа жисмоний ва юридик шахсларга устав капиталига бадал 
сифатида берилиши вақтида . 
Ҳисобдан чиқаришга оид бухгалтерия проводкаларини келтира-
миз.