Махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

12-мавзу. Барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашда инновацион 
ривожланишнинг миллий тизими 
Иқтисодиѐтни глобаллашуви ва ишлаб чиқаришни модернизациялаш 
шароитида давлатнинг устувор вазифаларидан бири мамлакатнинг 
инновацион салоҳиятини ошириш ҳисобланади.
Мазкур вазифани амалга ошириш мақсадида, давлат томонидан 
миллий иқтисодиѐтни модернизациялаш, техник ва технологик қайта 
жиҳозлаш, иқтисодиѐтнинг таркибий тузилишини тубдан ўзгартириш, 
диверсификация қилиш масалаларига устувор вазифа сифатида қаралмоқда.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 7 
августдаги ―Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш 
ва бошқаришни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги 436-сонли 
ва 2008 йил 15 июлдаги ―Инновацион лойиҳалар ва технологияларни ишлаб 
чиқаришга татбиқ этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-
тадбирлар 
тўғрисида‖ги 
916-сонли 
Қарорлари 
ҳамда 
Вазирлар 
Маҳкамасининг 2008 йил 10 ноябрдаги ―Илмий, илмий-тадқиқот 
муассасалари ва ташкилотларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш 
чора-тадбирлари тўғрисида‖ги 241-сонли ва 2008 йил 15 октябрдаги 
―Технологиялар трансфери Агентлиги‖ Давлат унитар корхонаси фаолиятини 
такомиллаштириш 
тўғрисида‖ги 
228-сонли 
Қарорлари 
шулар 
жумласидандир.
Юқорида 
қайд 
этилган 
ҳолатлардан 
кўриниб 
турибдики, 
Ўзбекистонда инновацион ривожланишни амалиѐтга жорий этишга оид
Президент ва ҳукуматнинг айрим қарорлари қабул қилинган, лекин 
инновацион ривожланишнинг илмий ва назарий масалалари деярли тадқиқ 
этилмаган, шунингдек инновацион ривожланишнинг миллий моделлари 
яратилмган. Бу ҳақда аввалги мавзуларда етарли даражада фикр билдирилди. 
Ваҳоланки, ҳар бир мамлакат иқтисодиѐтининг миллий хусусиятларини 
эътиборга олган ҳолда инновацион ривожланишнинг илмий-назарий 
аҳамиятини тадқиқ этиши ва унинг миллий тизимини яратиши муҳим 

---

125 
аҳамият касб этади. Буни инновацион ривожланиш ўзининг иқтисодий 
самарасини бераѐтган мамлакатлар тажрибаси ҳам кўрсатиб турибди.
Дарҳақиқат, замонавий шароитда ҳар қандай ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишнинг асосида назария ѐтибди, бу фикримизни немис классик 
философи Иммануил Кант (1724-1804)нинг ―назариясиз амалиѐт кўрдир
141
‖ 
деган сўзлари ҳам тасдиқлайди. Шу нуқтаи назардан, ҳозирда Ўзбекистонда 
миллий инновацион ривожланишнинг назарий асосига хизмат қиладиган 
асосий йўналишларини аниқлаб олишимиз лозим.
Юқорида таъкидлаганимиздек, инновацион ривожланишнинг 
асосини, шунингдек унинг миллий тизимини мамлакатдаги ―инновацион 
муҳит‖ ва ―инновацион инфратузилма‖ ташкил этади. Шу боис мазкур 
мавзуда ―инновацион муҳит‖ ва ―инновацион инфратузилма‖нинг назарий 
жиҳатларига атрофлича тўхталамиз ҳамда инновацион ривожланишнинг 
миллий иқтисодиѐтда акс этувчи жиҳатларини ѐритамиз. 
Қайд этиш жоизки, замонавий шароитда ҳар қандай мамлакатнинг 
инновацион ривожланишининг миллий тизимини ташкил этувчи ва уни 
рағбатлантирувчи иккита муҳим омил мавжуд: ―инновацион муҳит‖, 
―инновацион инфратузилма‖ни шакллантириш ҳамда уни амалиѐтга жорий 
этиш омилидир.
Тадқиқотларга асосланиб айтадиган бўлсак, юқорида қайд этилган 
омиллар ривожланган ва айрим ривожланаѐтган мамлакатларда ―инновацион 
иқтисодиѐт‖ сифатида талқин этишмоқда. Инновацион иқтисодиѐт бу 
индустриаллашган иқтисодиѐтдан кейин миллий хўжалик юритишнинг 
замонавий тизими бўлиб, уни жорий этиш учун аввало мамлакатда 
―инновацион муҳит‖ ва ―инновацион инфратузилма‖ яратилган бўлиши 
зарур.
Бизнинг назаримизда, ―инновацион иқтисодиѐт‖ни узлуксиз ишлаб 
чиқариш ва рақобатни таъминлашга хизмат қиладиган хўжалик юритишнинг 
замонавий усули сифатида қабул қилиш лозим. 
141
Иммануил Кант. Трактаты и письма. — М.: «
Наука
», 1980, Стр. 523. 710 с 

---

126 
Юқорида қайд этилганларга таяниб шундай хулоса қилиш мумкинки, 
мамлакатда барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш учун самарали ва 
замонавий миллий инновацион тизимни яратиш зарур. Унинг асосида эса 
―инновацион муҳит‖ ѐтади. Амалга оширилган тадқиқотлар натижасида
инновацион муҳитни яратишга хизмат қиладиган таркибий тузилишни 
қуйидаги расмда келтирамиз.
4.1-расм.
 
Инновацион муҳитини шакллантириш
142
4.1-расмдан кўриш мумкинки, фикримизча, инновацион муҳитни 
шакллантиришда учта йирик бўғин муҳим ўрин тутади. Улар бозор 
механизмлари, 
инновацион 
тизим 
ва 
ташкилий-ҳуқуқий 
базадир. 
Инновацион муҳит айнан бозор механизмлари тўлиқ жорий этилган 
шароитда вужудга келади. Бозор механизмлари таркибида энг асосийларидан 
бири рақобат ҳисобланади, табиий ва ҳаққоний рақобат, нафақат инновацион 
ривожланишни 
балки, 
мамлакатда 
корхоналарнинг 
молиявий 
барқарорлигини таъминлаш ва рақобатдошлигини оширишга бевосита 
таъсир кўрсатади. 
142
Муаллифлар ишланмаси 
Меъѐрий 
ҳужжатлар
Бозор механизмлари 
Инновацион тизим 
Рақобат 
Ташкилий-ҳуқуқий база 
Талаб ва таклиф 
Хусусий мулк 
Фоиз ставкаси 
Баҳо 
Инновацион 
инфратузилма