Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
 
I.1. Монодурагай чатиштириш. Менделнинг биринчи
 
ва иккинчи қонунлари 
 
Юқорида баён этилганидек, ирсийланиш қонунлари Грегор 
Мендель (1-расм) томонидан кашф этилди. Мендель муваффақиятини 
таъмин этган омиллар қуйидагилар эди: 

Мендель ўз тажрибалари учун жуда қулай бўлган 
ўз-ўзидан чангланувчи нўхат (
Pisum sativum
) ўсимлигини 
олиб унинг 34 та навини мукаммал қиёсий тасвирлаб 
чиқди, улардан ўзаро айрим белгилари билан кескин фарқ 
қилувчи 14 та навини тажриба учун танлаб олди. 
Уларнинг ирсий тозалигига ишонч ҳосил қилгач, бу 
навлар устида ўз тажрибаларини ўтказди; 

Мендель даставвал битта белгиси, сўнгра икки
ва ниҳоят учта ва ундан ортиқ белгилари билан кескин 
фарқланувчи нўхат навларини ўзаро чатиштирди; 

чатиштиришдан олинган дурагай уруғлар келгуси
йили экилиб, биринчи авлод (F
1
) ўсимликлари олинди ва
1-расм
Г.И.Мендель 
(1822-1884) 
улар ўрганилаётган белгиси бўйича тавсифланди. F
1
ўсимликлари ўз-ўзига 
чатиштирилди;

ҳар қайси F
1 
ўсимлигидан олинган дурагай уруғлар келгуси йили 
айрим-айрим, алоҳида оила тарзида экилиб, иккинчи (F
2
) авлод 
ўсимликлари олинди. F
2
да ўсимликларнинг белгилари бўйича хилма-
хиллик гуруҳлари - синфлари ажратилиб, уларда ўсимликлар сони 
аниқланди. Бу кўрсатгич бўйича F
2
даги белгилар ажралишида 
синфларнинг ўзаро миқдор нисбатини аниқлаш учун математик-статистик 
методдан фойдаланди; 

иккинчи авлоддаги ҳар қайси синфга оид ўсимликлар ўз-ўзига 
чатиштирилиб уларнинг авлодлари кейинги йилларда F
3
, F
4
тарзида таҳлил 
қилинди;

олинган далиллар асосида белгиларнинг ирсийланиш қонунлари 
очилди. 

---

14 
Бир жуфт белгиси билан ўзаро кескин фарқ қилувчи ота-она 
организмларни чатиштириш