Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

гаметаларнинг софлиги гипотезасининг
моҳиятини ташкил қилади. 
Гаметаларнинг софлиги гипотезасининг асосида генларнинг софлиги, 
уларнинг бир бутун, турғун ирсий бирлик эканлиги ҳақидаги ғоя ётади. 
Шундай қилиб, организм белги ва хусусиятларининг ирсийланиши ва 
ривожланиши нисбатан турғунлик хоссасига эга бўлган ирсий бирлик -
генларнинг фаолияти орқали амалга ошади. Дурагайда рецессив белгилар, 
аниқроғи уларнинг генлари йўқолиб кетмайди, балки намоён бўлмай 
гетерозигота ҳолатида сақланиб қолишлиги исботланди. Бу кашфиёт 
эволюцион таълимотни асослашда катта аҳамиятга эга, чунки бу қонуният 
организмларда пайдо бўлган ноқулай шароитга мосланувчанлик ирсий 
хусусияти (белгиси) чатиштириш натижасида йўқолиб кетмасдан 
авлодлараро табиий танланиш ва сунъий танлаш орқали сақланиб қолиши 
ва турланиб бориш механизмини аниқлаш имкониятини беради.
 
 
II б о б. ДИДУРАГАЙ ВА ПОЛИДУРАГАЙ ЧАТИШТИРИШДА
БЕЛГИЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ 
 
 
Маълумки, организмлар ўзаро бир белги билан эмас, балки бир қанча 
белгилари билан фарқ қилади. Шунинг учун Мендель ўз фаолиятининг 
кейинги босқичларида икки (дидурагай), уч ва ундан ортиқ белгилари 
билан (полидурагай) бир-биридан кескин фарқ қилувчи (альтернатив) 
нўхат навларини чатиштириб, олинган дурагайларда ирсийланишни 
мукаммал ўрганди. 
 
II.1. Дидурагай чатиштириш. Менделнинг учинчи қонуни 
Дидурагай олиш учун Мендель икки жуфт белгиси билан кескин 
фарқланувчи нўхат навларини чатиштирди. Чатиштиришда қатнашган она 
ўсимлигининг дони сариқ рангда, дон шакли–юмалоқ, юзаси текис; ота 
ўсимлигининг дони эса яшил ва буришган ҳолатда бўлган. Чатиштириш 
натижасида олинган F
1
дурагай ўсимликларининг ҳаммасида донлар сариқ 
рангда ва текис ҳолатда бўлган (илова – 6-расм). Демак, доннинг сариқ 
ранги ва унинг текис бўлиши тўлиқ доминант белгилар, доннинг яшил ва 
буришган бўлиши эса рецессив белгилар экан. 
Иккинчи авлодда ҳар икки белги бўйича ажралиш содир бўлиб, 
тўртта фенотипик синфлар ҳосил бўлади: 

донлари сариқ ва текис ўсимликлар; 

---

21 

донлари сариқ ва буришган ўсимликлар;