Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

Ā 
(тўлиқсиз доминантлик қилувчи аллел 
шундай белгиланади) билан, оқ рангини белгиловчи генни эса – 
а
билан 
белгилаймиз.
 
♀ 
қизил гулли
♂ 
оқ гулли ♀ пушти гулли ♂ пушти гулли 
Р ĀĀ
х
аа

Āа
х

Āа 
 
 
g 

Ā

а

Ā, а Ā, а 
 
 
F
1 
пушти гулли F
2
қизил гулли пушти гулли оқ гулли 
Āа Ā Ā Āа аа
Тўлиқсиз доминантлик ҳодисасига ғўза толаси рангининг ирсий-
ланишини ҳам мисол қилиб келтириш мумкин (илова – 4-расм). Ғўзанинг 
толаси малла ва оқ рангли бўлган линияларини ўзаро чатиштириб олинган 
биринчи авлод дурагайларида тола ранги оралиқ ҳолатда яъни новвот 
рангда бўлади. Уларнинг иккинчи авлодида тола ранги бўйича ажралиш 
содир бўлади. F
2
да толалар малла ранг, новвот ранг ва оқ рангли учта 
фенотипик синфлар ҳосил қилиб, уларнинг миқдорий нисбати 1:2:1 га тенг 
бўлади. Генотипик синфларнинг нисбати ҳам 1:2:1 га тенг. F
2 
нинг малла 
ранг ва оқ ранг толали ўсимликлари F
3
да ажралиш бермайди. F
2 
нинг 
новвот ранг толали ўсимликлари эса F
3
да F
2
даги каби тола ранги бўйича 
1:2:1 нисбатда ажралиш беради. 
Ўсимликларда ўтказилган тажрибалар натижасида кашф этилган 
ирсийланиш қонунлари ҳайвонот оламига ҳам тааллуқли эканлиги исбот 
этилди. 

---

18 
Инглиз олими У.Бэтсон ўз тажрибаларидан бирида қора (ĀĀ) ва оқ 
(аа) рангли патларга эга бўлган товуқ зотларини ўзаро чатиштирди. 
Олинган F
1
авлоди (Āа) нинг ҳаммаси ҳаво рангли патга эга бўлган 
(5-расм). F
2
да эса дурагай паррандалар 3 та синфга ажралиш берди: 
1) Уларнинг 25 фоизи ёки 1/4 қисми қора рангли (ĀĀ) патга эга 
бўлган. Булар F
3
да фақат қора рангли (ĀĀ) авлод берган. 
2) Уларнинг яна 25 фоизи ёки 1/4 қисми оқ рангли (аа) авлод бўлган. 
Улар ҳам F
3
да фақат оқ рангли (аа) авлод берган. 
3) F
2
нинг қолган 50 фоизи ёки 2/4 қисми ҳаво рангли патга эга 
бўлиб, улар F
3
да худди F
2
даги каби 3 та синфга ажралиш берган: 1/4 қора 
рангли : 2/4 ҳаво рангли : 1/4 оқ рангли паррандалар. Бу тажриба 
паррандаларда ҳам, хусусан, товуқларда пат рангининг қора бўлишлиги оқ 
ранг устидан тўлиқсиз доминантлик қилишлигидан дарак беради. 
Шунингдек, қорамолларда жуннинг қизил рангда бўлиши, унинг оқ 
рангда 
бўлишига 
нисбатан 
тўлиқсиз 
доминантлик 
ҳолатида 
ирсийланишини кўрсатади.