Махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги тошкент давлат техника университети «нефт ва газ» факультети

2.3. Газга ҳид бериш
Табиий газ ҳидсиз, рангсиз, лекин ўта заҳарлидир. Шунинг учун қувурлардан ёки газ жиҳозлари, ускуналардан фойдаланиш даврида газ чиққанлигини ўз вақтида сезиш учун газ ёқилғисига махсус ноҳуш ҳид берилади, яъни одаризация қилинади. ҳид берувчи модда сифатида этилмеркаптан (C₂H₅SH) ишлатилади. Бу модданинг хусусияти шундаки, тез буғланувчи суюқлик бўлиб, тезликда нохуш ҳид тарқатади. Бундан ташқари одарант сифатида каптан, тетрагидротиофен, пентанлар ва бошқаларни ишлатиш ҳам мумкин. Газга ҳид бериш, магистрал газ қувурлари бош қурилмасида ва газ таъминловчи станциялар (ГТС)да амалга оширилади. Ҳид беришнинг икки хил усули мавжуд: а)томчилатиш усулида б)бўлак-бўлак алоҳида одарантларни аралаштириш ёрдамида. Амалда ҳид берувчи одарантнинг меъёри шаҳар истемолчиларига кетаётган ҳар 1000м³ газ учун 16грамм, магистрал газ қувурлари учун эса 8граммдан аралаштирилади.
3. Газларнинг такиби ва хусусиятлари
Режа:

1. 
   Газ ёқилғисининг таркиби ва хоссалари
   
2. 
   Суюлтирилган углеводородли газлар
   
3. 
   Сунъий газлар
   

Газ ёқилғисининг таркибига ёнувчи, ёнмайдиган газлар ва турли хил чанглар, аралашмалар киради. Ёнувчи газларга углеводородлар, водород ва углерод оксидлари (С, Н, СО) киради. Ёнмайдиган газ таркибига эса азот, углерод икки оксиди ва кислород (N, С0₂, О) киради. Аралашма қисмига эса сув буғлари, олтингугурт, чанглар ҳисобланади.

Газ ёқилғиси истеъмолчиларга етказиб берилишидан олдин турли хил чанглар ва зарарли аралашмалардан тозаланади. Зарарли аралашмаларнинг миқдори грамм ҳисобида ҳар 100м³ ҳажмидаги газ таъминоти учун мўлжалланган шаҳар газ тармоқларида қуйидаги миқдордан ошмаслиги керак: водород сульфиди-2; меркаптанли водород сульфиди 3,6; механикавий аралашмалар-0,1.
Газ таъминоти тармоқларида ҳар доим қуруқ газлар ишлатилади. Газ таркибидаги намликнинг миқдори, ҳарорат-20°С (қишда) ва +35°С (ёзда) бўлгандаги тўйинган газдагидан ошиб кетмаслиги керак. Тўйинган газнинг нам сақланмаси унинг ҳарорати ўзгаришига боғлиқ, бу боғлиқлик 3.1 жадвалда келтирилган.
Зарарли газлар ҳидининг тарқалиши сезилувчи, санитария нормаси талабидан ошмаслиги керак. Коммунал маиший истеъмолчилар учун фойдаланиладиган суюлтирилган углеводородли газлар (СУГ)нинг ҳар 100м³да водород сульфидининг миқдори норма бўйича 5граммдан ошмаслиги керак. Газ ёқилғисида кислород концентрацияси (аралашмаси) эса 1%дан ошмаслиги керак. Турли хил газларнинг физикавий хусусиятлари ва ёнишида ажралиб чиқадиган иссиқлик миқдори 3.2 ва 3.3 жадвалларда келтирилган. Жадваллардаги келтирилган маълумотлардан фойдаланиб, газ ёқилғисининг ёниш жараёнида ундан ажралиб чиқадиган иссиқлик миқдорини, газнинг зичлигини ва бошқа хусусиятларини ҳисоблаш мумкин.