Махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2014, 12
Болаларда турли тўсиқларни енгиб 
ўтиш малакаларини шакллантириш мақ-
садида гимнастика ўриндиқлари, зинали 
пирамида тахталари ва бошқа предмет-
лардан ҳатлаб ўтиш машқларидан фой-
даланиш тавсия этилади. Болалар ўз нав-
батини узоқ кутиб толиқмасликлари учун 
эмаклаш ва ҳатлаш ҳаракатларини бир 
вақтнинг ўзида иккитадан боланинг ба-
жариши мақсадга мувофиқ бўлади. 
Машғулотлар амалиётида кенг миқёсда 
умумривожлантирувчи машқлар ҳам қўл-
ланилади. Жисмоний машқлар у шуғул -
ланаётган бола оранизмига ҳар томонла-
ма таъсир кўрсатишидан ташқари, унинг 
елка, қорин, орқа курак, оёқ мушак ларига 
ҳам таъсир кўрсатади. 
Умумривожлантирувчи машқлар жуда 
турли-тумандир. Бажариш характерига 
кўра уларни предметли (байроқча) ва 
предметсиз машқларга бўлиш мумкин. 
Тарбиячи кетидан бажариладиган ҳара-
катлар алоҳида эътиборга молик. Мак-
табгача ёшдаги ақли заиф бола ҳаётининг 
тўртинчи йилида ҳам таълим олмаганли-
ги сабабли тарбиячи кўрсатаётган ҳара-
катларни қийинчилик билан такрорлай-
ди, бир ҳаракат фаолиятидан бошқа 
ҳаракат фаолиятига қийинчилик билан 
ўтади, диққати тез чалғийди, чарчайди. 
Баъзи болалар ҳаракат фаолиятини ба-
жаришдан бош тортадилар. Кўриниб ту-
рибдики, бу ҳолатда оддий қайтариш 
ҳаракатини бажаришда организмнинг 
функционал тайёрлиги сустлиги намоён 
бўлмоқда. Шунинг учун тарбиячи кети-
дан бажариладиган машқларга катта аҳа-
мият ажратилади. Улар доира бўлиб 
ўтир ган ҳолда ҳамда тикка туриб эркин 
бажарилади.
Предметсиз машқлар каби байроқчали 
машқлар ҳам координациянинг ривож-
ланишига, ҳаракатлар аниқлигига, реак-
ция тезлигига, кўз билан мўлжал олиш-
нинг ривожланишига, диққатни бир жой га 
жамлашга кўмаклашади. Бу ҳара катлар 
тарбиячи кетидан қайтариш орқа ли ба-
жарилади. Предметлар билан бажарила-
диган машқлар орасида копток ёр дамида 
бажариладиган машқларга алоҳида ўрин 
берилган. Маълумки, болалар копток би-
лан ўйнашни жуда ёқти радилар. Вазифа-
ни бажара олиш боланинг машғулотга 
қизиқишининг ор ти шига, ўз хоҳиши би-
лан шуғуллани шига олиб келади. 
Копток билан бажариладиган турли 
машғулотлар орасида кичик ёшдаги кар 
болалар учун, умуман кичик ёшдаги бо-
лалар учун ҳам, жойда туриб коптокни 
узоқликка отиш осон ва қулайлиги билан 
ажралиб туради. Бу машқ болалар учун 
фойдали ва қизиқарли. Тарбиячи кўрсат-
гандан кейин копток бир қўл билан 
улоқтирилади. Ҳаракат фаоллигининг 
юқо ри даражадаги ҳолатини сақлаш мақ-
са дида машқни учтадан бўлиб бажариш 
мақ садга мувофиқ бўлади.
Биринчи йил таълим олаётган болалар 
копток улоқтиришни билмасликлари ту-
файли улоқтиришга ўргатишда эҳтиёт-
корлик билан ёндашиш лозим. Болалар 
коптокни улоқтиришда қийналиб, кў-
пинча коптокни узоқ вақт қўлдан қўй-
майдилар, безовталанадилар, вақтдан 
олдин коптокни кетидан югуриб кетади-
лар ва ҳ.к. Бироқ боладан керагидан 
ортиқ талаб қилиб бўлмайди. Болалар-
нинг коптокни узоқроққа улоқтиришлари 
учун улар эркин ҳаракатда бўлишлари ва 
машқни турган жойда бажара билишла-
ри кифоя қилади. Тарбиячининг тўғри 
ҳаракатларини кузатиб бориб, болалар 
аста-секин гавда ва қўл ҳаракатларини 
бажаришга ўрганиб борадилар. Копток-
ни чап қўлда ҳам, ўнг қўлда ҳам отиш 
жуда фойдали бўлади. 
38
ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

---