Mahsulotlar sifatini aniqlash va sertifikatlash

Tolaning pishib yetilganligini qutblangan yorug‘lik orqali aniqlash
Paxta tolasining pishib yetilish davrida uning kanalining ichki devorlariga
selluloza qatlamlari yig‘ilishi natijasida o‘sish halqalari paydo bo‘lib, kanali toraya
boshlaydi. Pishmagan tolaning yigirilish xususiyatlari past bo‘lib, bo‘yoqni ham
yaxshi qabul qilmaydi. Pishib yetilgan tolaning xususiyatlari, undan ishlangan ip
va to‘qimalarning sifati yaxshi bo‘ladi.
Tola piltasi kengligining uning kanali kengligiga nisbati tolaning pishganligini
ifodalaydi. Shartli ravishda paxta tolasining pishganlik darajasini belgilash uchun
uni 2-guruhga (24-rasm) bo‘lish qabul qilingan. O‘ta pishgan tolada selluloza ko‘p
yig‘ilishi natijasida shakli ham silindrga o‘xshab qolgan, buralishi yo‘qolganligi
uchun uning pishganlik koeffitsiyenti 5,0 deb qabul qilingan va butunlay pishmay
qolgan tolada selluloza deyarli bo‘lmaganligi uchun devorlari juda yupqa
bo‘lganligidan uning pishganlik koeffitsiyenti 0,0 deb qabul qilingan.
24-rasm. Tolaning pishganlik koeffitsiyentlari
Tolaning pishganligini aniqlash uchun 250 dona paxta tolasi 300-400 marta
kattalashtiradigan mikroskopda qarab chiqiladi, etalon rasmda ko‘rsatilganlarga
taqqoslab ularning pishganlik koeffitsiyentlari aniqlanadi, so‘ng shu
koeffitsiyentlarning o‘rtachasini hisoblab tekshirilayotgan holat guruhining o‘rtacha
pishganlik koeffitsiyenti topiladi.

---

93
Paxta tolasining pishganligini mikroskopda qutblangan yorug‘lik orqali qarab,
tezroq topish mumkin. Bu usul to‘qimachilik tolalari orqali yorug‘lik o‘tkazilganda
qutblanib interferensiyalanish xususiyati paydo bo‘lishiga asoslangan. Buning uchun
polyaroid deb ataladigan maxsus moslama bilan har qanday mikroskopni ishlatish
mumkin.
Namuna uchun olingan tola piltasidan 25-30 mg ni ajratib, qo‘lda shtapel
yasaladi va undan 4 ta oynaga preparat yasab, har bir preparatni mikroskopda 80-120
marta kattalashtirib qaralganda ko‘zga 35-50 dona tola ko‘rinadigan bo‘lishi kerak.
Tolaning pishganligini aniqlash uchun hammasi bo‘lib 300-400 dona tolani ko‘rib
chiqib, har xil pishganlik guruhidagi tolalar foizini hisoblash kerak.
Tolalar polyaroid orqali qutblangan yorug‘likda qaralganda umumiy qizil rang
ichida ular pishganlik darajasiga qarab turli rangda ko‘rinadi. Bu ranglar quyidagi
to‘rt guruhga bo‘lingan (34-jadval).
Tola qutblangan yorug‘lik orqali qaralganda uning pishganlik darajasiga qarab
ko‘rinish rangi
34-jadval
Pishganlik
guruhi
Tolaning
pishganlik
darajasi
Tolaning ko‘rinish rangi
Tola
kanalining
shakli
1
Yaxshi pishgan
Zarg‘aldoq rang va pushtiroq
gunafsha rang dog‘lari bo‘lgan
sariq-oltin rang, yashil dog‘lari
bo‘lgan yashilsimon-sariq rang
Kanali tor
2
Pishib
yetilmagan
Ko‘k-havo rang, sariq va havo
rang ham ko‘k dog‘lari
bo‘lgan yashil rang
Piltasimon
shaklli,
kanali keng
3
Xom
Gunafsha rang va gunafsha
rang dog‘lari bo‘lgan ko‘k
rang
Piltasimon
shaklli,
kanali keng
4
O‘ta xom
Och qizil dog‘lari bo‘lgan
gunafsha rang, och qizil rang
Piltasimon
shaklli,
kanali keng

---

94