Mahsuldor qatlamlarni ochish va

Perforator turi 
PVN 90, PVN 90 t 
PVT 73 
PVK 70 
Yorish chuqurligi, mm. 
140 
180 
200 
PVN, PVK, PVT turidagi perforatorlarni qo‗llash oblasti termobarlikdan 
(chegaraviy harakat va maksimal ruxsat berilgan) va geologik sharoitga muvofiq 
aniqlanadi. Shuni hisobga olish kerakki, o‗qni yorib o‗tish quvvati kumulyativ 
oqimga emas balkim, tog‗ jinsining mustahkamligiga bog‗liq bo‗ladi, past va o‗rtacha 
mustahkam tog‗ jinslarida yorish chuqurligi o‗qli perforatorlarni yorib kirish 
chuqurligi kumulyativ perforatorlarga nisbatan kattaroq, o‗rtacha mustahkamlikdan
yuqori jinslarida (
МPа
siq
50


) – umuman teskarisi ya‘ni kichikdir. 
Kumulyativ zaryadlar yordamida olingan qatlamdagi perforatsiya kanallarining 
shakllanishi qo‗yidagi xususiyatga egadir. Zaryad detonatsiyasi metall qoplamasiga 
urilib portlaganda kumulyativ oqimning faqatgina 10% li massasi o‗tadi. Qolgan 
qismi esa sterjenda sigarketasimon shaklda 1000 m/sek tezlikda harakatlanadi. Bunda 
oqimning bosh qismiga nisbatan katta dimetrga va kichik kinetik energiya ega 
bo‗ladi, shakllangan perforatsiya teshiklariga borib tiqiladi va uni qisman yoki to‗liq 
bekitib qo‗yadi. To‗siqdan yorib o‗tgan oqimning yon bosimlari ta‘sirida 
kanallarning kengayishi sodir bo‗ladi. Shuning uchun kanalning diametri odatda 
oqim diametridan katta bo‗ladi.
Bunday jarayonlarni sodir bo‗lishi hisobiga perforatsiya kanallarini zonasidagi 
tog‗ jinsining fazosi bo‗shliqlardagi tuzilmasi o‗zgaradi. Bunda tog‗ jinslarining 
xossasida va quduqdagi sharoitga bog‗liq holda perforatsiya davrida kanal atrofidagi 
tog‗ jinslarining zichlanishi yoki yumshashi sodir bo‗ladi. Korpusli kumulyativ 
perforatorlar yordamida mahsuldor qatlamlarni ochish bo‗yicha katta hajmdagi ishlar 
bajariladi. Portlashdagi asosiy energiyani perforator korpusining o‗zi qabul qiladi. PK 
turidagi perforatorlarni eng ko‗p qo‗llaniladigan perforatorlariga PK105DU, 
PK85DU, PK 95N kiradi, PKO turidagi perforatorlarga PKO 98, PKO 73 
perforatorlari kiradi.

---

231
Korpussiz kumulyativ perforatorlar individual qobiq zaryadli bo‗ladi, otish – 
portlatish ishlarini o‗tkazish tezligini ancha oshiradi, perforatorlarni bir marta 
quduqqa tushirib 30 metrga yaqin qatlam qalinligini otish mumkin.
Kichik gabiritli korpussiz perforatorlarni NKQ ning ichidan tushirib ochish 
olib boriladi, lekin bunday perforatorlarning musthkamlash tizmasiga va sement 
halqasiga ta‘sir etishi korpusli perfortorlardan foydalanishga nisbatan ancha 
yuqoridir. 
Bundan tashqari zaryadlar portlagandan so‗ng zaryad korpuslari va ularni 
biriktiruvchi detallarining bo‗lakchalari quduqning tubiga to‗planadi va quduqlarni 
ishlatish jarayonida murakkabliklarni keltirib chiqaradi. 
Korpusli yarim parchalanadigan perforatorlar kon sharoitida keng qo‗llaniladi, 
ayniqsa oynali qoplamali perforatorlar PKS80, PKS105, PKS65