Mahsuldor qatlamlarni ochish va

2.5. Mahsuldor qatlamlarga beriladigan repressiya va depressiya 
kattaliklarini rostlash (boshqarish) usullari 
Diferensial bosimni (depressiya-muvozanat-repressiya) kattaligini boshqarishni 
asosiy usuli ―quduq-qatlam‖ tizimida – yuvuvchi suyuqlik zichligini kattaligi 
hisoblanadi. Gidrodinamik bosimni yo‗qotilish kattaligiga yuvuvchi suyuqlikning 
reologik parametrlari va yuvish rejimi ta‘sir qiladi. 
Ko‗pgina sharoitida gazneftsuv paydo bo‗lganda quduqqa qatlam flyuidlari 
kirib kelganda boshqarib bo‗lmaydigan burg‗ilash eritmalarining otilmasini va ochiq 
favvoralarning paydo bo‗lish xavfini tug‗diradi. 
GNSPB bo‗lishini bartaraf qilish uchun quduq tubidagi bosimni o‗zgartirish 
yoki uni ushlab turishni ta‘minlashda har xil usullar qo‗llaniladi. Birinchi bosqichda 
quduqqa kirib kelgan flyuidlar o‗zgarmas bosim sharoitida yuvuvchi suyuqlikning 
boshlang‗ich zichligida butun sikl davomida yuviladi. Quvurning orqasida bosim esa 
drosellash yo‗li bilan rostlanadi. 
Ikkinchi bosqichda quvurning orqa fazosidan doimiy bosimda quduqqa 
og‗irlashtirilgan yuvuvchi suyuqlik haydaladi. Burg‗ilashni davom ettirish 

---

83
ko‗chaytirilgan zichlikdagi yuvuvchi suyuqlik bilan va quduq ustida atmosfera 
bosimida olib boriladi. 
Birinchi marta K.M.Tagirov tomonidan ―quduq-qatlam‖ tizimida burg‗ilash 
jarayonida AYuqB sharoitida mahsuldor qatlamni ochishda defferensiya bosimni 
boshqarish orqali (GST) germetikli sirkulyasiya tizimida burg‗ilash qo‗llash usuli 
ishlab chiqilgan. 
GST ning ajralib turadigan xususiyati shundaki, quduqdan oqib chiqqan 
yuvuvchi suyuqlik ochiq tarnov tizimidan oqmasdan, yuvuvchi suyuqlikni tozalashni 
germetikli bloki orqali yo‗naltiriladi. Undan keyin esa tozalangan yuvuvchi suyuqlik 
avtomatik boshqariladigan sig‗imga to‗planadi, u yerda gazsizlantiriladi va undan 
keyin esa ortiqcha bosim ostida sig‗im idishdan burg‗ilash nasoslarini so‗ruvchi 
kollektorlarga yo‗naltiriladi. 
Shunday qilib, burg‗ilash nasoslari quduq-qatlam yer usti sirkulyasiya tizimi-
burg‗ilash nasoslarining yagona gidrodinamik tizimi yaratiladi. 
Sirkulyasiya tizimining germetikligini to‗liqligi uni yuqori sezgirli nazorat-
o‗lchov uskunalari bilan ta‘minlashni imkoniyatini beradi. Yer usti sirkulyasiya 
tizimida bosimni o‗sishida ertachi bosqichda burg‗i bilan AYuqB zonasi ochish va 
yetarli darajada qatlam bosimini aniqlash mumkin. 
GST ning asosiy yutuqlaridan biri AYuqB zonani ochishda kutilmaganda gaz 
paydo bo‗lishdan qo‗rqmasdan yuvuvchi suyuqliklardan foydalanish mumkin. Bunda 
yuvuvchi suyuqlikning zichligi ochiladigan qatlamga qarshi bosimni ta‘minlamasligi 
ham mumkin. 
―Quduq-qatlam‖ tizimida belgilangan defferensial bosim bilan mahsuldor 
qatlamni ochiq usulida quduqning tubidan nazorat qilinadigan qatlam flyuidi oqimini 
chaqirishni, flyuid oqimining (suv, neft, gaz) xossasini o‘rganish va qatlam bosimini 
kattaligini aniqlash uchun quduqning ustiga yuvib chiqarish imkoniyatini beradi
. 
Buning uchun qatlam bilan tutashuv signal, o‗rnatilgandan keyin yuvuvchi suyuqlikni 
tozalash blokidagi tashlanma chiziq ochiladi va qatlam tubiga eski berilgan hajmdagi 
flyuidlari oqimini kirib kelishiga ruxsat beriladi. 

---

Ishlangan usulda yuvuvchi suyuqlikni gaz bog‗lami bilan birgalikda 
sirkulyasiya jarayonida quduq tubida GSTdan foydalanilganda quduqda quyidagi 
holatlar paydo bo‗lishi mumkin: 
1)
gaz bog‗lami halqa fazosi orqali quduqdan yuqoriga ko‗tarilganda 
sirkulyasiya tizimida erkin hajm bo‗lmaganligi uchun kengaya olmaydi; 
2)
gaz bog‗lami quduqning ustiga ko‗tarilishda (quduq-qatlam tizimida 
muvozanatni buzmasdan) GSTda bufer gazning hisobiy hajmini mavjudligi 
tufayli kengayadi. 
Birinchi holatda gaz bog‗lami quduq ustigacha kengayamasdan oshib boradi, 
hajm va bosim amalda o‗zgarmaydi. Bunday holatda GSTning yer usti qismidagi 
bosim 
P
qat
qatlam bosimi qiymatigacha ko‗tariladi, quduq tubidagi bosim esa 
P
qud.t
ikki martaga 
P
qud.t
≈2P
qat
oshadi. 
Shuning uchun GSTda ma‘lum bir qismdagi hajm bufer gazi bilan to‗lgan 
bo‗ladi. Bunday holatda gaz bog‗lami quduqning halqa oralig‗i orqali ko‗tarilishi 
davomida kengayishi va katta hajmdagi yuvuvchi suyuqliklarni siqish imkoniyatiga 
ega bo‗ladi, quduqqa nasos orqali haydaladigan yuvuvchi suyuqliklarga nisbatan. 
Gaz bilan siqilgan yuvuvchi suyuqlik avtoboshqaruv sig‗imida to‗planadi va u bilan 
bufer gazni hajmini ham qabul qiladi. Bunda avtoboshqaruv sig‗imidagi gazning 
bosimini o‗zgarishi PVT gaz bog‗lami shartidan kelib chiqib aniqlanadi. 
Quduqning stvoli bo‗ylab harakatlanayotgan bufer gazini avtoboshqaruv 
sig‗imidagi hajmi quyidagi formula yordamida oaniqlanadi: 
 
 


 
 
i
i
i
g
t
qud
i
t
qud
t
qud
g
t
qud
t
qud
z
T
V
V
Р
z
Т
V
Р





.
.
.
.
.
(2.3) 
Bu yerda: 
t
qud
Р
.
, 
g
t
qud
V
.
, 
t
qud
T
.
, 
t
qud
z
.
- quduq tubi sharoitidagi bosim, hajmi, 
harorat va gazning siqiluvchanlik koeffitsenti; 
 
i
Р
, 
 
i
T
, 
 
i
z
- quduqning joriy 
chuqurlikdagi bosim, harorat va gazning siqiluvchanlik koeffitsenti. 

---

85