Mahsuldor qatlamlarni ochish va

1.4-rasm. Soxta tuproq modeli 
 
1.5-rasm. Ideal tuprok modeli 
Slixter soxta tuproq g‗ovakligini quyidagicha aniqlagan: 



cos
2
1
)
cos
1
(
6
1




m
(1.8) 
bu erda: φ – sharlarning joylashish burchagi (600 – 900 gacha o‗zgarishi 
mumkin). 
Soxta tuproq g‗ovaklilik joylashish burchagiga qarab 0,26 dan 0,48 gacha 
o‗zgaradi. 
Ideal tuproq modeli bir xil kattalikdagi silindrsimon tayoqchalar bilan 
to‗ldirilgan idishdan iborat. 
Ideal va soxta tuproqlar faqat tajriba usulida tadqiqotlar olib borish tajriba uchun 
ishlatilishi mumkin. 
Tog‗ jinslari kovakliligini aniqlashning bir necha usullari bor. 
1. Tog‗ jinsi namunacini kukun holiga keltirish. 
2. Namunani to‗yintirish (Preobrajenskiy) usuli. 
3. Namunani parafinlash (Melcher) usuli. 
4. o‗lchash acbobi (porozimetr) yordamida aniqlash. 
Neft va gaz qatlamlari qanday tog‗ jinslaridan tashkil topganligiga qarab 
g‗ovaklilik keng ko‗lamda o‗zgarishi mumkin. Masalan: qumtoshlarda 8–10% dan 
22–25% gacha, ohaktoshlarda 1–2% dan 10–12% gacha va h.k.
Tog‗ jinslarining g‗ovakliligi donadorlik, zarrachalarning qanday joylashganligi 
bilan bir qatorda qatlam bosimi va haroratiga ham bog‗liq. Qatlam bosimining ortishi 

---

33
g‗ovaklilikni kamaytirib, haroratning ortishi esa g‗ovaklilikning birmuncha oshishiga 
olib keladi. 
 
1.4. Yoriq kollektorlarning yoriqlilik intensivligi,
ochiqliligi va g„ovakliligi 
Yoriq kollektorlarni mukammal o‗rganish natijasida ularning foydali 
bo‗shliqlarini tavsiflovchi asosiy omillar - yoriqlilik intensivligi, ochilganlik va 
g‗ovaklilik ekanligi aniqlanadi. Bu omillarning miqdoriga qarab yoriq kollektorlarni 
ishlatish, ularga ta‘sir ko‘rsatish va quduqlar ostki qismini maxsus moslamalar bilan 
jihozlash usullari tanlanadi. Shuning uchun ham yoriq kollektorlar uchun bu omillar 
alohida ahamiyatga egadir. 
Yoriq kollektorlarning yoriqlilik intensivligi hajm (T) va yuza (S) yoriqliklari 
bilan belgilanadi.
Kollektorlarning hajm