Optik zichligini va tiniq bo’lmagan muhitlarda yorug’likning intensivligini aniqlash Ishdan maqsad

AMALIY MASHG`ULOT № 4 

Fotoelektrokolorimetr yordamida suyuqlikning optik zichligini va tiniq 

bo’lmagan muhitlarda yorug’likning intensivligini aniqlash 

Ishdan maqsad: FEK ning tuzilishi bilan tanishish va bo`yalgan 
eritmalardagi moddalarning kontsentrasiyasini 
aniqlashni o`rganish. 

Kerakli asboblar: Fotoelektrokolorimetr KFK-2, tekshiriladigan eritmali 
va kontrol suyuqlikli (distillangan suvli) kyuvetalar. 


 

 

NAZARIY QISM. 
Bo`yalgan eritmalarning konsentratsiyasini bu eritmalarda yorug`likning 
yutilishi yordamida topish mumkin. 
Yorug`lik har qanday moddadan o`tganda yutiladi, ya'ni intensivligi 
zaiflashadi (intensivlik deb, birlik vaqt ichida, birlik yuzaga to`gri kelpadigan 
yoruglik to`lqinining energiyasiga aytiladi). 
Moddalardan yorug`lik o`tganda intensivligining zaiflanishi, to`lqin 
energiyasining bir qismi elektronlar tebranishini uyg`otishga sarflanishi bilan 
bog`liq. Qisman, bu energiya, elektronlar yaratgan ikkilamchi to`lqinlar 
ko`rinishida qaytariladi, qisman esa u atomlar harakati energiyasiga ya'ni 
moddaning ichki energiyasiga aylanadi. Elektronlarning majburiy tebranishi 
va demak, yorug`likning yutilishi rezonans chastotada intesivroq bo`ladi. 

Tajriba ko`rsatadiki, yorug`lik moddadan o`tganda uning intensivligi 

eksponentsial qonun bo`yicha kamayadi. (Buger qonuni): Id=I0e-kd

(1) 
bu erda Id- qalinligi d bo`lgan moddadan o`tgan yorug`lik intensivligi. I0– qatlamga tushayotgan yorug`lik intensivligi k - moddaning yorug`likni yutish qobilyatini xarakterlovchi va yutilish 

ko`rsatkichi deb ataluvchi doimiylik. U moddaning tabiatiga holatiga va 
tushayotgan yorug`likning to`lqin uzunligiga bog`liqdir. Yutilish koeffitsienti 
son jixatidan yorug`lik intensivligi e marta (e = 2,783) zaiflanadigan masofaga 
teskari bo`lgan kattalikga teng. SI sistemasida m-1(sistemadan tashqari birligi sm-1) da o`lchanadi. Ko`pincha, meditsinada va biologiyada yorug`likning eritmalardagi yutilishi o`rganiladi. 
Tajribaning ko`rsatishicha, bo`yalgan eritmalar uchun yutilish koeffitsienti, 
uning konsentratsiyasiga to`g`ri proportsionaldir. (Ber qonuni) : k=C (2) 
bu erda  – birlik konsentratsiyalik eritma uchun yutilish ko`rsatkichi. C- 
eritmaning konsentratsiyasi. Endi (2) ni xisobga olgan holda (1) ni 
quyidagicha yozish mumkin: dCdeII0

(3) 
Bu formula Buger - Lambert - Ber qonunini ifodalaydi. Ko`pincha bu 

qonun, asosi 10 bo`lgan darajali funktsiya orqali ifodalanadi: 
dCdII100 (4) 
Bu erda
` =/2.3 0.43 nisbat, eritmaning o`tkazish koeffitsienti yoki 
eritmaning shaffofligi deyiladi. 0IId nisbat nurlanishning qancha qismi moddadan o`tganligini ko`rsatadi. 
Moddadan yutilmasdan o`tadigan yorug`lik qancha ko`p bo`lsa,  shuncha 
katta bo`ladi, ya'ni eritma shuncha shaffof bo`ladi. 00lglg

IIIDdd
(5) 
D- kattalikka esa eritmaning optik jichligi deyiladi. U moddadan o`tadigan 
yorug`likning intensivligi qancha tartibga kamayishini ko`rsatadi. 
Yuqoridagi (4) va (5) formulalarga asoslanib, dCDni hosil qilamiz.
Qatlamning qalinligi doimiy bo`lganda optik jichlik bo`yalgan moddaning konsentratsiyasiga va tushayotgan yorug`likning to`lqin uzunligiga bog`liq bo`ladi. Agar konsentratsiyalari C1 va C2 qalinliklari d1va d2 bo`lgan bir moddaning ikki eritmasi yorug`likni bir xil yutsa, ularning optik zichliklari teng bo`ladi: D1=D2 yoki `C1d=`C2d2 => C1d1=C2d2 bundan C1/C2=d2/d1 ya'ni, eritmalarning konsentratsiyasi qatlamlar qalinligiga teskari proportsionaldir. Konsentratsion koloimetriya deb ataluvchi, bo`yalgan eritmalardagi modda konsentratsiyasini aniqlash metodi, yuqorida ko`rib chiqilgan qonuniyatlarga 
asoslangandir. Bunda qo`llaniladigan asboblar kolorimetrlar deb ataladi. Ular 
sub'ektiv (vizual) va ob'ektiv (fotoelektrokolorimetrlar) kolorimetrlarga 
bo`linadi. 
Bu laboratoriya ishida eritmadagi modda konsentratsiyasini 
fotoelektrokolorimetr KFK -2 yordamida aniqlanadi.