419
qatlam energiyasining katta qiymatda pasayib ketishi kislotali ishlov berishning
samaradorligiga ta‘sir qilmoqda.
Bunday qatlamlarga begona suyuqliklarni tushib qolishi natijasida loyli
zarrachalar tarqalib ketadi va ular qatlamning g‗ovakli
kanallari orqali siljish
ko‗rsatgichlari juda kichik bo‗lganligi uchun quduqlarni o‗zlashtirish jarayonini
murakkablishtiradi. Quduqlarni o‗zlashtirishda va qatlamning ishlangan qismidagi
kislota va tog‗ jinsini reaksiya mahsulotlarini tozalash murakkab holda bo‗ladi,
chunki qatlam bosimining tushib ketganligiga bog‗liqdir.
Shunday qilib, past qatlam energiyasiga ega bo‗lgan kuchsiz o‗tkazuvchan
qatlamlarga kislotali ta‘sir etishning samaradorligini oshirish uchun kislotali ishlov
berish texnologisini
takomillashtirish, kislota eritmasi va qatlamga haydalgan
suyuqlik bilan tog‗ jinslarining reaksiya mahsulotlarini qatlamning ishlangan
qismidan o‗z vaqtida va to‗liq yuvib chiqishini ta‘minlash talab qilinadi.
Bunday texnologiyada quduqqa ishlov berish ham odatdagi kislotali ishlov
berish kabi olib boriladi. Tog‗ jinslari bilan va haydovchi quduqlar orqali haydalgan
suyuqliklarni reaksiyaga kirishib o‗tirib qolishi hamda o‗z vaqtida va to‗liq
bo‗lmagan holda yuvilishi sababli kapillyar kanallarda qolgan reaksiya mahsulotlari
kislotaning samarali ta‘sir etishiga to‗sqinlik qiladi.
Konlardan mahsulot olinishi evaziga qatlam bosimining pasayishi va debitning
kamayib ketishi hamda quduq tubi atrofi o‗tkazuvchanligini parafin, smola, qum
zarrachalari, korroziya ta‘sirida pasayib ketishi natijasida har xil ishlov berish usullari
qo‗llaniladi. Bu ishlov berish natijasida ta‘sir etuvchi
kislotalarning miqdori
bosqichma-bosqich oshirib boriladi. Masalan 8 %, 12-15 %, 20-25 %
HCl
tuz
kislotasi yordamida qatlamga ishlov berilganda, qatlam kollektori tog‗ jinslari
to‗yinib qoladi, natijada kislotali ishlov berishning samaradorligi pasayib ketadi.
Shuning uchun bunday qatlamlarga ta‘sir etishda samarador usullarni
qo‗llashga to‗g‗ri ketadi. Bunday omillarda kislotaning ta‘sir etish samaradorligi kam
o‗tkazuvchan past qatlam bosimli qatlamlarga gidrostatik bosimning ta‘siridan ham
kam ta‘sir qiladi.
Qatlam bosimining qiymati 0,9 gidrostatik bosimga ega bo‗lganda,
qatlam
anomal past bosimli hisoblanadi gazli kislota ta‘sir etishi mumkin.
Kon ma‘lumotlaridan ma‘lumki, odatdagi texnologiya bo‗yicha qatlamga
ishlov berilganda past o‗tkazuvchan g‗ovakli kollektorlar ta‘sirlanmay qoladi.
Bunday ob‘ektlarga gaz kislotali ishlov berilganda kislotali aralashma
g‗ovakliklarga chuqurroq kirib boradi va katta o‗lchamdagi chuqur kollektor
kanallarini hosil qiladi. Gaz kislotali ishlov berish uchun eng afzal ob‘ekt bo‗lib,
gazga to‗yingan
qatlamlar, ayniqsa agarda uyumlardagi bosimning qiymati
gidrostatik bosimdan kichik bo‗lganda, samarasi yuqori bo‗ladi. Gazga to‗yingan
qatlamlar gaz kislota aralashmasi bilan ishlanganda quduq tubining zonasida suyuqlik
to‗siqlarini paydo bo‗lishini oldi olinadi hamda kislota bilan tog‗ jinslarini va
haydaladigan suyuqlik bilan reaksiyalanishida paydo bo‗lgan mahsulotlarni quduqni
o‗zlashtirish jarayonida yuvib chiqarish jarayonini yengillashtiradi.
Qatlamlarga gaz kislotali ishlov berish jarayonining qo‗llanilishi past
o‗tkazuvchan kuchsiz karbonatli kollektorlar uchun samaralidir.
Loy kislotali eritmaning gazli aralashmasi oldindan boshlang‗ich konsistensiya
bilan ftor kislotasi HF-y=C, qovushqoqligi
k
, loyli kislota aralashmasining sarfi
q
k
,
aralashmani gazli soni G
ar
- quduqqa haydaladi. Qayta
ishlanadigan qatlamning
qalinligi h, g‗ovakligi m, g‗ovakli kanallarning o‗rtacha diametri
d
o‘r
, qatlamning
harakatlanmaydigan suyuqlik fazasi bilan to‗yinganligi
0
, gazga to‗yinganligi
2
.
Siquvchi kislotaning konsentratsiyasi
1
n
C
tashqi
halqa zonasining radiusi
1
n
R
ma‘lum kattalik
n
C
va shu zonaning ichki sirti zonasining radiusi
n
R
.
Bunday ta‘sir etishda o‗tkazuvchanlikning o‗sish darajasi (2-8)
.
10
-3
mkm
2
gacha yetadi.
Karbonat kollektorlaridagi o‗tkazuvchanlikning o‗sishi gazsiz loyli kislotalar
qo‗llanilganda sizilishdan keyin 15V
C
(10 %
HCl
+1 % li
HF
) o‗tkazuvchaklik
1,8’12,8 marta oshadi.
