«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

Литература 
 
1. ФенченкоН.,Хайруллина Н., Хусаинова В. Влияние различных факторов на 
молочную продуктивность коров. // Молочное и мясное скотоводство,
2005, № 4. C. 7-9.
2. Використанняпреміксів у свинарстві / [М. О. Мазуренко, А. В. Гуцол, Ю. І. 
Ванжула та ін]. -Вінниця, 2002. - 49 с.
3. Інтер'єрсільськогосподарськихтварин / [Й. І. Сірацький, Є. І. Федорович, Б. 
М. Гопка та ін.].-К.: Вищаосвіта, 2009.-280 с.
4. Основинауковихдосліджень та патентознавство/ [ Я. І. Кирилів, Г. А. 
Паскевич, Б. В.Гутий та ін].-Львів. - 2012. - С. 42-46. 
 
 

---

478 
PAXTA MOYINI RAFINATSYALASH, YUVISH VA QURUTISH 
TEXNOLAGIK JARAYONLARINI TAKOMILLASHTIRILGAN 
TEHNOLOGIYASI
M.A. Boltayev, B.M. Ibadullayev 
Urganch Davlat Universiteti 
Respublikamizda paxta moyini oqlashda tabiy bentanitdan olinadigan oqlobchi 
adsorbentlardan foydalaniladi [1]. Paxta yog'ining sifati va kimyoviy tarkibi, 
shuningdek rangini, O’zDST 816:2015 talablariga mos holga keltirish xom ashyodagi 
mavjud bo'yoq moddalariga bog'liqdir. Oqlashda adsorbetni ishlatish o’ziga xos 
ortiqcha harajatlar talab qilishini, shuningdek yakuniy mahsulotning nisbatan past 
rentabelligi, ishlab chiqarish sharoitida muayyan texnologik yo’qotishlar 
mavjudligini ta’kidlash lozim. Bundan tashqari oqlovchi tuproq ishlatilganda tayyor 
moyda o’qsidlanish xususiyati oshib ketadi natijada, saqlash muddatining 
qisqarishiga olib keladi.
Xom moyni neytrallashdan keyingi yuvish va qurutish jarayonlarining fizikaviy 
mexnizmiga o’zgartirish kiritish orqali xom paxta yog'ini qayta ishlash 
texnologiyasini takomillashtirish ilmiy va amaliy qiziqish uyg’otadi. Oqlashdagi 
mavjud kamchiliklarni etiborga olgan holda paxta yog'ini qayta ishlash 
texnologiyasini takomillashtirish orqali yangi oqlash texnologiyasi yaratildi.
"MM AGRO SERVICES T.X" MCHJ ga qarashli moy zavodida paxta urug'ini 
qayta ishlash natijasida olingan xom paxta yog'ining sifati va kimyoviy tarkibi va uni 
begona moddalardan tozalash ishlari UrDU oziq-ovqat texnologiyasi ilmiy 
laboratoriyasida bajarildi; 
Rafinatya qilingan paxta moyini yuvish va qurutish quyidagi bosqichlarda 
o’tkazildi: 
• 
Presdan olingan moyni neytrallash uchun zarur kaustik soda 
miqdorini aniq hisoblash va neytrallash bosqichini amalga oshirish. 
• 
Neytrallash bosqichining to’laligini nazorat qilish va ortiqcha 
ishqor (kislota) miqdorini aniqlash, zarur kislota (ishqor) miqdorini aniqlash, 
giqrogenizatsiya jarayonini amalga oshirish, tindirish, soapstoqni ajratish. 
• 
Gidrogenizasiya qilingan paxta moyini rafinatsya qozonidan 
vaqum qurutish apparatiga o'tkazish; 
• 
Markazdan qochma aralashtirgich yordamida aralashtirgan 
xolatda moyni 95-100°C gacha qizdirish; 
• 
100°C dan past bo’lmagan kandensat yoki yumshatilgan suv 
yordamida moyni yuvish; 
• 
Yuvilgan moyni vaqum (40-60 mm Hg ustini ) bosim ostida 
qurutish; 
Soapstoq ajratib olinadi va neytrallangan moy vaqum-qurutish apparatiga 
o'tkaziladi. Moyni yuvish, oqlash vaqum qurutish uskunasida amalga oshiriladi. 
Soapstoq ajratib olinganidan keyin 0.05-0.3% sovun qoladi, bu yog'ning ta'mini 
buzadi, o'qsidlaydi va gidragenizatsya (istemol salomasi olishda) katalizator faolligini 
pasaytiradi. Sovun nikel oqsidi bilan reaksyaga kirishib, salomasdan qiyin 

---

479 
ajraladigan nikelli sovun xosil qildi. Agar moy tarkibida 0.05% gacha sovun bo'lsa, 
moyni yuvmasdan limon kislota bilan ishlashning o'zi kifoya qildi. Vaqum-qurutish 
apparatida moy xarorati 90-95°C ga ko'tarilganda moy xajmiga 5% nisbatda 100°C 
xaroratdagi suv limonli suv berildi va 10 -15 min aralashtiriladi. Moy suv bilan 
yuvilganida moy tarkibidagi fosfalipidlar, rang beruvchi mumsimon moddalar 
ko’agulyatsyaga uchraydi. Limon kislota xam suv xam moy tarkibidagi qoldiq sovun 
izlarini yo'qotish uchun xizmat qiladi.
Yuvilgan moy 1 soat mobaynida tindirib 
qo’yiladi va tinigan moy bakning ostki drenajidan kanalizatsyaga bo’shatiladi. 
Yuvilgan moy albatta yaxshilab qurutiladi.Vaqum qurutish apparatning lyuklari 
yopilib, 40-60mm Hg vaqum, 90-95°C da 1 soat mobaynida (aralashtirgichni 
ishlatgan xolatda) namlik yo'qotiladi. Agar aralashtirish mobaynida moy meyoridan 
ortiq ko'pirsa vaqum naso's vaqtincha o'chirib turiladi va ko'piklar kamayishi bilan 
qaytadan yoqiladi.Vaqumning suv bakiga vaqum linyiyasidan kelib turgan suv 
to’xtashi qurutish jarayoni tugaganini bildiradi. 
Ushbu amallarni bajarib, O'ZDST 816:2015 talab ko'rsatkichlarga to'liq javob 
beradigan mahsulot olinadi 
Ko'rsatkichlar nomi 
Mahsulot 
ko'rsatkichlari 
Norma 
Kislota soni 
0,28mg/KOHg 
0,3mg/KOHg 
35 sariq birlikdagi 
kyuvetada 13.5 sm) 
rangi 
7-8 qizil birlik 
8 qizil birlik 
Pereks soni 
2,24 m.mol 
10 m.mol 
Namlik% 
0,14% 
0,2% 
Limon kislotaning tuzi quruq yog'da erimaydi va aynan shu xossasidan 
foydalanib uni ajratish mumkin. Buni moy xarorati 40°C ga tushganidan keyin filter- 
presdan o'tkazish orqali amalga oshirildi.