Маданиятнинг барча ўзига хосликлари киради

Моддий маданият. Қўрғонлар ва уй-жойлар. Чўл, воҳа ва тоғларда яшовчи аҳоли моддий маданиятидаги тавофутлар этник ўзига хослиги эмас, балки хўжалик машғулотлари ва ҳудудий хусусиятларга кўпроқ боғлиқ. Бу қўрғонлар ва уй-жойлар мисолида ҳам яхши кузатилади. Қўрғонларнинг шаҳар ва қишлоқларга бўлиниши мил.авв. I минг йилликда бошланган.
XX асрда аҳоининг тез суръатлар билан ўсиши аҳоли турар-жойлари, қўрғонлар турларида ҳам ўз аксини топган. Ўрта Осиё шаҳарлари катта ўзгаришларга учради. Маълумотларга қараганда бундан 150-200 йил аввал Ўрта Осиёнинг шаҳарлари ўз ҳудудларида кўплаб мевали боғлар, полизлар ва ҳаттои унчалик катта бўлмаган экинзорларни ҳам бирлаштирган. Шаҳар марказида ҳукмдор ёки ҳокимнинг қалъаси жойлашган. Марказда бозор, жамоа масжиди ва бошқа жамоат бинолари бўлган. Аҳолининг ўса бошлаши билан меқали боғлар камая боради. Шунинг учун эски шаҳарларнинг руслар яшаган қисмида аксинча кўпроқ дарахтлар сақланиб қолган.
Қишлоқлар улардаги уй-жойлар, тархи қурилиш ашёларида ҳам катта ўзгаришлар рўй берди. Ўрта Осиё шаҳар ва қишлоқларида-аҳоли маҳалла ва жамоаларга бирлашган. XIX аср охиридан маҳалла муҳим ижтимоий-иқтисодий вазифаларни бажарадиган ташкилотга айланади.
Қишлоқларда суғориш деҳқончилиги билан боғлиқ катта миқдордаги қўл меҳнатини талаб қиладиган ишлар бўлгани учун хусусан, Ўзбекистон, Тожикистон, қисман Туркманистонда меҳнатга лаёқатли аҳолининг катта қисми уларда яшаб ишлашга мажбур бўлмоқда.
Айрим йирик қишлоқларда турли ҳунармандчилик соҳаларини ривожлантиришган. Риштонда кулолчилик, бошқа жойларда тўқимачиликнинг ёки темирчиликнинг турли соҳалари бўйича марказлар шаклланган.
Ўрта Осиёда уй-жойлар икки турга: ўтроқ деҳқонлар-хом ғишт, пахса ёки гуваладан уйлар қуришса, чорвадорларда-йиғма кигиз ёпиладиган уйлар бўлган. Зилзила кўп бўладиган ҳудудларда синчли уйлар, тоғларда тошлардан уйлар қурилган.
Сўнгги юз йил давомида уйларнинг тархи, режаси кескин ўзгарган. Ўтмишда уй бир хона, ошхона ва айвондан иборат эди. ХХ асрнинг 70-йилларидан хоналар сони кўпайиб, меҳмонхона, болалар хонаси, уйлайдиган хоналар қурила бошланди. Қурилиш ашёлари, уй жиҳозлари, мебель, уйларни ганч билан безаш ва ҳ.к.о.лар кенг тарқалди.
Кийимлар. Ўрта Осиё аҳоилси кийимлари ўз мазмунига кўра антиқа. Унда нима-умумийликми ёки хўжалик, миллийлик балки ҳудудий хусусиятлар кўплигини аниқлаш мураккаб. Ўз бичими ва қисмларига кўра деҳқонлар ва чорвадорлар кийимлари, эркаклар ва аёллар кийимлари бир хил. Эркаклар кийими асосини кўйнак ва кенг (от ва бошқа транспорт воситаларига ўтириши қулайлиги учун) иштондан иборат. Аёллар кийими эркакларникидан айрим жиҳатлари ранги, кўйлакнинг узунлиги билан фарқланади. Эркаклар кийимини оқ матодан, аёлларники эса гулли матодан тикилган.
Устки кийим барча халқларда олди очиқ белбоғ билан кийиладиган чопон, чакмон, пўстинлар бўлган.
ХХ асрнинг 30-йилларига қадар бош кийимларида миллий ва ҳудудий хусусиятлар кўп бўлган. Жумладан, катта қўзи терисининг жкни тепага қилиб тикилган туркманни, кигиз қалпоғидан қозоқ ва қирғизни таниб олиш мумкин эди. Ўзбек ва тожикларнинг бош кийимлари ҳам дўпписи нақшлари, баланд-пастлиги ва ҳ.к.о.ларга қараб бўлинган. Лекин ХХ асрнинг ўрталаридан таги қора устида оқ гули бор дўппилар етакчи ўринга ўтади.
Анъанавий аёллар кийими кўпроқ архаик хусусиятларини сақласада, бичимлари европача бўлиб кетган. Нисбатан ўзлигини сақлаган кийимлар азаларда, байрамларда диний маросимларда кийилмоқда. Аёллар кийимларида зеб-зийнатларнинг ўрни каттадир. Бу борада туркман аёлларининг кумушидан тақинчоқлари ўзининг архаик хусусиятларини сақлаб келмоқда.