Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

A.Rahmatullayev va L.Ryabsev
yaratgan Mirzo Ulug‘bek
ning bronza haykal yodgorligini 
ko‘rib chiqamiz. U 1994 yili Toshkent shahridagi ko‘pgi
na 
ilmiy-tadqiqot institutlari joylashgan Akademiklar sha-
harchasida o‘rnatildi. Haykal uchun joy nihoyatda to‘g‘ri 
tanlandi. U kichikroq sal
qin bog‘ bilan o‘ral
gan. Haykal 
kompozitsiyasi nozik tanlan
gan. O‘tirgan ho
latdagi Mirzo 
Ulug‘bek
ning yonida shar shaklidagi osmon jismlari ramziy 
ravishda joylashtirildi. Muvaffaqiyatli topilgan bu detal haykal 
kompozitsiyasini boyitgan va M
irzo Ulug‘bekning shar ustidagi o‘ng qo‘li isho
rasi 
ishonarli chiqqan. Yaxshilab ishlab chiqilgan libos qatlamlari olim
ning oyoq va qo‘l
-
lari harakatini ta’kidlab turibdi. Umuman, haykal mahobatli ko‘
rinadi.
Haykaltaroshlik san’ati naturalistik v
a 
konservativ-
akademik an’analarni yengib o‘tib, 
yangi uslubiy va texnik yo‘nalishlarni egallashi 
kerak bo‘ldi. Bu haqiqiy klassika ruhiga qaytishni 
taqozo qildi va shu bilan birga xorijlik san
‘at
-
korlarning anchayin samarali izlanishlaridagi 
tajribasiga tayanish za
rur bo‘ldi. Bosh g‘oyani 
qayta tiklash yo‘li bilan ochib berish, kundalik 
ikir-chikirlarni rad etish 
–
bu yolg‘on emas, balki 
oliy realizmdir, jonlangan materiya his qilin-
maydigan birorta haykal yo‘q. 
A.Rahmatullayev va L.Ryabsev. “Mirzo
 
Ulug‘bek 
haykali”. 1994 yil.
 
Hakaltaroshlik 
san’atida 
yangi 
davr 
san’atkorlari haykalni atrof muhit bi
lan 
uyg‘unlashtirishga harakat qi
layapti, uning aksi, 
tebranishi, yoritilganligini hisobga olyapti. 
Ularning haykaltaroshlik asarlari davr jihatdan 
o‘tmish va bugunni qamrab olyapti. Shakl
-
shamoyilning o‘zini “Jo‘shqin materiya” yorda
mida asar mohiyatini ochish 
O‘zbekistonlik ko‘pgina zamonaviy haykaltaroshlarning ijodiy shiori bo‘lib qoldi.
1995 yili O‘zbekistoning tasviriy san’ati ustasi 
Bahodir Jalolov
mamlakatimiz 
tarixi va madaniyatini aks ettiruvchi asar yaratdi. U “Abadiylik gumbazi ostida” deb 
nomlandi. Bu asar o‘ziga xos ma’noga ega bo‘ldi, mustaqil O‘zbekiston ta
rixi va 
madaniyatining tarixi uzviyligi va ommalashuvi bu asar
da o‘z 
aksini topdi. 
Tomoshabin ko‘z oldida buyuk yurtdoshlarimiz obrazlari aks etgan O‘zbekiston 
madaniyatidagi shohona qadriga ega bo‘lgan asar namoyon bo‘ldi. Ular boy tariximiz
-
ning o‘ziga xos davrlarini ifodalovchi sahifalardir. 
Milliy o‘z
ligini anglashn
i o‘z tushunchasi, idroki orqali berish san’atkor
ning bosh 
vazifa
si bo‘lib qoldi va buni u muvaffaqiyatli uddaladi hamda ushbu asarda aks et
tirdi. 
San’atkor shunday degan edi: “Buxoro va Samarqand bizning ma
daniy merosimiz, 
men ularni o‘z asarimda minoralar arxitekturasi va o‘rta asr
lar binolar orqali emas, 
balki shaxslar obrazlarining milliy o‘ziga xos
ligi orqali tal
qin qildim”. 

---

132 
“Avesto”da shunday deyiladi: “Ezgu fikr, ezgu ish va ezgu maqsad inson hayo
ti-
ning mohiyati bo‘lib qolishi kerak”, ikki yarim ming yildan keyin XIV asrda sufiy 
Bahovuddin Naqshbandiy bu fikrni quyidagicha izxor qiladi: “Qo‘l
la
ring ishda bo‘lsin, 
Yaratgan qalbingda bo‘lsin”, bu ham ezgu fikr hisoblanadi. Turli davrlar va xalqlar 
mutafakkirlari shunday bir xulosaga keladiki, bunda inson hayoti insoniyatga xizmat 
qilish va uni sevishdan iborat bo‘lishi kerak.