Madaniyat instituti vahobjon rustamov ssenariynavislik mahorati

19 “Dramada remarkaning roli” bobi..
69

---

To‘rtinchi asosi: dramada xarakter yaratishdan iborat. Chunki, 
dunyoni, tabiatni, olamni, odamni, borliqni anglash, voqelikni tu- 
shunish va badiiy ifodalash obraz - xarakter yaratish orqali amalga 
oshadi. Zero, adabiyotni bosh manbai inson ekan, uning obrazi, xarak- 
teri qanchalik badiiy jihatdan mukammal chiqsa, asardan kuzatilgan 
g‘oyaviy-badiiy estetik maqsad ham shunchalik samarali kechadi. 
Shu tufayli xarakter yaratish insonshunoslikning yetakchi omili, dra- 
maturgiyaning asosiy belgisi sifatida ahamiyatlidir.
Beshinchi asosi: Dramadagi sujet va kompozitsiyaning muvaffaqi- 
yatli amalga oshishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Xuddi imoratning, 
binoning, uy-joyning inson uchun ixcham, qulay, yorug‘ va shinam 
boiishida bosh loyiha puxtaligi muhim hisoblanganligi kabi drama 
sujeti va kompozitsiyasi jihatdan qanchalik puxta bo‘lsa, asar g‘oyasi 
va uning ma’rifiy tarbiyaviy qimmati shunchalik samara beradi. Zero, 
dramaturgiyada sujet va kompozitsiyani tashkil etish, amalga oshirish 
zarurati ham muhim omildir.
Oltinchi asosi: Maqsadga, sifat belgisiga, xususiyatiga erishish. Ya’ni 
komediya, tragediya (fojeaviylik), drama kabi tur ko‘rinishlarining 
o ‘zaro, asosiy xususiyatini saqlashga erishish va ifoda etishdir.
Yettinchi asosi: Drama ham har qanday badiiy asar turi kabi til, 
nutq mahoratini talab etadi. Buning ustiga monolog, dialog imkoni- 
yatlaridan mahorat darajada foydalanishi zarur. U xuddi shu xususi- 
yati bilan o‘zga adabiy turlardan farqlanadi.
Sakkizinchi asosi: Drama asarida remarkaning o'rni, roli. Ana shu 
asosiy belgilarini sahnada (rejissor, aktyor, rassom kabi) yaxlit, uz- 
viylikda, mukammallikda amalga oshirishni tashkil eta bilish.
Va nihoyat eng asosiysi dramada ilgari surilgan g‘oyani, maqsad 
va vazifani, badiiy-estetik jihatdan ro‘yi-rost, haqqoniy va badiiy yuk­
sak tarzda amalga oshirishni taqazo etadi. Albatta biz sanagan sifat va 
belgilardan tashqari yana ko‘p boshqa belgilar bo‘lishi mumkin.
Remarka tushunchasi spektakl yoki ssenariyda rejissor tomonidan 
xatti-harakatlarga aylantiriladi, dedik, ammo uning ahamiyati kino 
san’atida yuz barobarga oshadi. Chunki, remarka, ya’ni muallif to­
monidan berilgan izoh, ssenariyda ham pyesada ham aktyorlaming 
voqelikka munosabatini, ularning xatti-harakatlarini belgilab beradi.
70

---

Remarka so‘z orasida kelganda qavs bilan beriladi. Alohida kelganda 
esa o'quvchiga tushunarli bo‘lishi uchun unga tushuntiruvchi vosita 
sifatida qo‘llaniladi.
Ssenarist qahramonlar, boshlovchilar so‘zlarini yozish bilan birga 
remarkada ijrochilaming vazifalarini ham belgilab berishi mumkin. 
Remarkada berilgan izoh sahnalashtiruvchilar, tadbir tashkilotchilari- 
ga shpargalka vazifasini o‘tashi mumkin.
Xulosa sifatida shuni aytish joizki, ssenarist drama asoslarini, 
uning qonuniyatlarini yaxshi bilishi shart. Chunki ssenariy ham aniq 
sahna uchun moijallangan b o iib , hujjatlar, faktlar, so‘z va xatti-ha- 
rakat uyg‘unligi, turli san’at vositalaridan to‘g‘ri foydalanish, tadbimi 
yaxlit kompozitsiyaga yo‘naltirish kabi vazifalami o ‘z ichiga oladi. 
Madaniy tadbirlarni tashkil etish jarayonlarida ham bu xususiyatlar 
inobatga olinishi zarur.