M. Y. Ayupova

V BO ‘LIM. LOGOPEDIK YORDAMNI TASHKIL ETISH

Download 12,49 Mb.

Pdf ko'rish

bet	95/98
Sana	25.07.2021
Hajmi	12,49 Mb.
	#128615

1 ... 90 91 92 93 94 95 96 97 98

Bog'liq
Logopediya Ayupova

V  BO ‘LIM.

LOGOPEDIK  YORDAMNI  TASHKIL  ETISH

24-BO B.  N U TQ   KAMCHILIGIGA  EGA  BO‘LGAN

BOLALAR  U C H U N   MAXSUS  M U AS S AS ALAR

TIZIMI

B izning m a m la k a tim iz d a tu rli xil n u tq k am ch ilig ig a ega b o ‘lgan

shaxslarga ko‘rsatilad ig an h a r to m o n lam a sistem atik y o rd am rivojlanib

b o rm o q d a.

R ossiyada q a d im d a n a lo h id a m e h r-m u ru w a t m uassasalari mavjud

b o ‘lib, ularda m axsus t a ’lim ja d a l nam oyon b o klgan n u q so n lam i (karlik

k o 'rlik , aqli zaifiik) a jra tish va farqlash z am in id a am alga oshirilar edi.

N u tq n u q so n ig a eg a b o l g a n k ish ilarg a lo g o p e d ik y o rd a m tash k il

q ilinm agan edi.

Pedagogika va tib b iy o t jam o atch ilig in in g ato q li n am o y o n d alari nutq

p atologiyasining ru h iy a tn in g va shaxsning sh ak llan ish ig a salbiy t a ’sir

etishini b ir nech a b o r k o ‘rsatib o ‘tganlar.

1911-yili M oskva o ‘qitu v ch ilarin in g syezdi b o ‘lib o ‘tdi. U n d a nutq

k am chiliklariga ega b o ‘lg an bolalarga m axsus y o rd a m n i tashkil qilish

zarurligi birinchi m a rta t a ’k id la b o ‘tildi. B unday y o rd am surdopedagog

F.A. Pay rahbarligi o s tid a ikkita yordam chi m a k tab d a tashkil qilingan

ed i. 1915-yilda esa lo g o p e d iy a kurslari tashkil etildi.

1918-yil V. B onch B ruevich tashabbusi bilan M oskvadagi barcha

m aktabgacha tarbiya m uassasalarining tarbiyachilari va shifokorlari uchun

m a jb u riy lo g o p e d ik k u r s la r tash k il q ilin d i. B ir y ild a n s o ‘ng X alq

K om issarlari sovetining fa rm o n i chiqib, u n d a M a o rifv a s o g liq n i saqlash

xalq kom issarlarining a n o m a l bolalarni tarbiyalash va sogMiqni saqlash

b o ‘yicha vazifalari an iq b elg ilab berildi.

B olalar nuqsoni b ila n kurashish b o ‘yicha I B utun Rossiya syezdi

(!9 2 0 ) anom al riv o jla n ish n in g xilm a-xil turlariga ega b o ‘lgan bolalar

u c h u n tashkil q ilin a d ig a n m axsus ta ’lim va tarbiya tizim i tam oyillari

tam o y illarin in g belgilab b erd i.

1922-yil N . K rupskaya B u tu n Rossiya g u berniya xalq m aorifl b o 'lim i

m u d irlarin in g sy ezd id a s o ‘zlag a n nutqida bu toifadagi b o la la r uchun

m uassasalar tashkil q ilish n in g m uhim ligi to ‘g ‘risida alohida to ‘xtalib o ‘tdi.

1924-yilda b alo g ‘a tg a y e tm a g a n bolalarni ijtim oiy huquqiy jih a td a n

h im o y a qilish y u zasid an II syezd bo‘lib o ‘tdi. S y ezdda L.S. Vigotskiy

so ‘zga chiqib, n u q so n n in g tuzilish in i tahlil qilish, uni tu za tish va o ‘m ini

toM dirishga yangicha y o n d a sh ish y o lin i ta k lif qild i, m axsus t a ’lim ning

m aq sad va vazifalarini om m aviy m a k ta b la rid a g i ta rb iy a ta m o y illa rid a n

kelib c h iq q a n h o ld a b elgilab berdi.

1929-yil defek to lo g iy a m u o m m ala rin i ish lab ch ik ish b o ‘yicha tash k il

qilingan ilm iy m arkaz — E ksperim ental d efek to lo g iy a in stitu tin i, "H u rm a t

belgisi" ord en li S o b iq S S S R Pedagogika fa n in in g D efektologiya ilm iy

tek sh irish in stitu tin in g tashkil qilinishi ju d a k a tta a h a m iy a tg a ega b o ‘ldi.

Bu esa an o m al b o la la m i kom pleks o ‘rg an ish g a, m ax su s m a k tab larn in g

d iffe re n s ia lla s h g a n ta r m o g ‘ini va u la r d a b o l a l a m i t a ’Iim -ta r b iy a s i

tiz im in in g ilm iy asoslarini ishlab ch iq ish g a im k o n iy a t yaratdi.

3 0-yillarning b o sh larid a institut a n o m a l b o la la rg a m ajb u riy s u r’a td a

u m u m iy t a ’lim berish haqidagi q o n u n n i q a b u l q ilish d a q atn ash d i.

Turli xil an o m aliy ala m i kliniko-psixologik tash x is d iagnostika qilishga

ta y an ib , bolalarni k o m p lek s o ‘rganish m a m la k a td a m ax su s t a ’lim -ta rb iy a

va m ak tab m uassasalarin in g ko‘p ta rm o q li tiz im in i rivojlantirish u c h u n

asosiy ilm iy z a m in n i yaratish im konini berdi.

N u tq nuqsonining m urakkab strukturasini t o ‘g ‘ri tu sh u n ish faqat t o ‘g ‘ri

tashxis q o ‘yishni, m axsus m uassasa tu rin i h a m d a b o la b ilan olib b o radigan

tu z a tish tarb iy alash ish m e to d la rin i b elg ilay b ilish n ig in a em as, balki

ikkilam chi n u q so n la m in g kelib chiqish e h tim o lla rin i o ld in d a n aytib berish

im k o n in i beradi.

X alq t a ’lim i va sogMiqni saqlash o rg an lari to m o n id a n m axsus t a ’lim

va tuzatish ishlariga m u h to j yasli, m aktabgacha tarb iy a va m aktab yoshidagi

bolalam i aniqlash h a m d a hisobga olishga y o ‘n altirilg an tashkiliy pedagogik

ish o ‘tkazildi.

N azariy a va am a liy o tn in g o ‘z a ro y aq in h a m k o rlig i n u tq n u q so n ig a

ega b o lg a n o ‘sm ir va bolalarga beriladigan t a ’lim -ta rb iy a n i ilmiy asoslash,

m axsus m u a s s a s a la rta rm o g ‘ini rivojlantirishga b o klgan ehtiyojni an iq lash

im k o n in i berdi.

N o m en k latu rag a u yoki bu tipdagi m axsus m u assasan in g kiritilishidan

o ld in b o la la r keng m iqyosda kom pleks k lin ik o n o n ro fiz io lo g ik va ru h iy

p e d ag o g ik jih a td an o ‘rganiladi eksperim ental t a ’lim tizim i tashkil qilinadi.

H ozirgi v a q td a tu rli tipdagi m u a ssa sa la rn in g tu zilish i va tu z a tish

tarbiyaviy t a ’sir etish m a zm u n i an iq b elg ilan g an .

B olani uning u m u m iy va nutqiy rivojlanishi saviyasiga m os keladigan

m uassasaga o ‘tk azish z a ru ra ti tugMlganda b u im k o n iy a tn i t a ’m in lo v ch i

vorislik k o ‘zd a tu tilad i.

Y il s a y in m a k ta b g a c h a ta r b iy a y o s h i d a g a a n o m a l b o la la r g a

k o ‘rs a tila y o tg a n y o rd a m k e n g a y ib b o r m o q d a . X a lq t a ’lim i d a v la t

k o m ite tin in g "Jism o n iy va aqliy riv o jlan ish id a k a m c h ilig i b o r b o la la r

u c h u n m aktabgacha tarbiya m uassasalari n o m e n k la tu ra si h a q id a'g i q aro ri

qabul qilingandan so ‘ng m axsus m aktabgacha tarb iy a m uassasalari ta rm o g ‘i

sezilarli d arajada rivoj topdi.

M ak tab reform asiga m uvofiq n u tq iy n u q s o n g a eg a b o ‘lgan b o la la r

u c h u n m o M ja lla n g a n m a k ta b va m a k t a b g a c h a t a 'l i m t i z i m i n i

ta k o m illa sh tirish d a v o m ettirilm o q d a. N u tq nuqsoniga ega b o ‘lg an k a tta

yoshdagi k ish ilar, o ‘s m irla rv a bolalarga po lik lin ik alard a, sh ifo x o n alard a,

d isp an ser, s a n a to riy la rd a k o m p le k stib b iy logopedik y o rd am k o ‘rsatiladi.

R ivojlanishida kam chiligi b o r bolalarga daviatim izning k o ‘rsatayotgan

g ‘a m x o ‘rligi faqat m ax su s m uassasalarning difíerensiallashgan ta rm o g ‘ini

tashkil etish d a n a m o y o n boMmay balki rivojlanishida nuqsoni b o r bolalarga

b erilad ig an t a ’lim d arajasin i sistem atik ravishda o shirib b o rish d a aks

etay o tir. K o ‘p c h ilik m axsus m aktablar in te rn a t shaklida boMib, u lard a

bolalarni t a ’lim -ta rb iy a olishi davlat h iso b id an t a ’m inlanadi.

B izning m a m la k a tim iz d a aholiga k o ‘rsatiladigan differensiyalashgan

logopedik y o rd a m k en g rivojlangandir. Bu y o rd am xalq ta ’limi va sogMiqni

saqlash so h a la ri o rq a li am alga oshirilm oqda.

X alq t a ’limi tizim ida logopedik yordam

1. N utq nuqsoniga ega

boMgan bolalarga moMjal

langan m aktabgacha tar-

biya muassasalari.

2. Tayanch-harakat appa-

ratida n u q so n i boMgan

bolalarga moM jallangan

m a k ta b g a c h a

ta rb iy a

muassasalari.

3. A qli z a if b o la la rg a

moMjallangan m aktabga

cha tarbiya muassasalari.

4. K o‘rish id a n u q so n i

boMgan bolalarga moMjal

langan m aktabgacha tar

biya muassasalari.

Og‘ir nutq nuqsoniga ega

boMgan bolalarga moMjal

langan maktablar

Tayanch-harakat appara-

tida nuqsoni boMgan bola-

larga moMjallangan mak

tablar

Yordamchi maktablar

Ko'rishida nuqsoni

boMgan bolalarga

moMjallangan

maktablar

U m u m iy

t a ’lim

m aktablari q o sh id ag i

logopedik punktlar

N utq n u q so n ig a e g a boMgan bolalarga moM jallangan m a k tab g ach a

tarb iy a m u a ssasalari

D e fe k to lo g iy a so h asid a g a ilmiy ta d q iq o tla r orq ali n u q so n n i e rta

aniqlash va u n i o ld in ro q tu zatish katta a h am iy atg a ega ekanligi isbotlab

berilgan.

B ir q a t o r h o l l a r d a m a x s u s m a k t a b g a c h a t a ’lim va t a r b i y a

rivojlanishdagi k a m c h ilik la m i tuzatadi va bu b ilan bolalarning m a k ta b d a

o ‘qshida v u ju d g a k ela d ig an qiyinchiliklarning oldini oladi (G .A . V lasova,

1972).

Y aqqol n a m o y o n boMgan n u tq nuq so n lari m avjud boMganda b o la la r

bilan o lib b o rila d ig a n tu zatish tarbiyalash ishlarini erta boshlash n u q so n n i

sezilarli d a ra ja d a k o m p en satsiy a qilinishini t a ’m inlaydi.

1 9 6 0 -y ild an b o sh lab sobiq S S S R d a n u tq n u q so n ig a e g a b o l g a n

b o la la rg a m o lja lla n g a n m a k ta b g a c h a ta rb iy a m u a ssa sa la ri t a r m o g ‘i

rivojlana boshladi. D astlab bu o m m a v iy b o g ‘ch alar qoshida tashkil q ilin g a n

a lo h id a ek sp erim en tal g u ru h la r e d i, k e y in ch a lik esa n u tq n u q so n ig a ega

b o ‘lgan b o lalarg a m o lja lla n g a n a lo h id a b o ia la r b o g ‘ch a la ri va y a sli-

b o g 'c h a la ri tashkil topdi.

D astlabki bosq ich d a b o ia la r b o g ‘ch a la rid a yengil n u tq k a m c h ilig ig a

ega b o ‘Igan (n u tq in in g fo n etik to m o n i rivojlanm agan) b o ia la r u c h u n

g u r u h l a r o c h ild i. K e y in b i r m u n c h a m u r a k k a b n u q s o n li b o i a l a r

(d u d u q la n a d ig a n , nutqi to ‘liq riv o jla n m a g a n boialar) g u ru h la ri ta sh k il

qilindi. Sobiq S S S R m a o rif m in istrlig in in g 1972-yil 2 1 -n o y a b rd a g a 125-

sonii q aro rig a asosan m a o rif sistem asid ag i an o m al b o ia la r u c h u n m a x su s

m ak tab g ach a tarb iy a m uassasalari n o m e n k la tu ra si (ro ‘yxati) ta s d iq la n d i.

N u tq nuqsoniga ega b o lg a n b o la la rg a m o lja lla n g a n b o g ‘c h a la r, yasli-

b o g ‘c h a Ia rv a u m u m iy tipdagi b o r c h a , y a sli-b o g ‘ch a la r q o sh id ag i te g ish li

m a k ta b g a c h a ta rb iy a g u ru h la ri y u q o r id a n o m la ri k o ‘r s a tib o ‘tilg a n

m u a s s a s a g a q a r a y d i g a n x a l q t a ’l i m i b o M im la r i t o m o n i d a n

k o m plektlashtiriladi.

N o rm al n u tq n i 0‘zIash tirg an , t a ’lim n i m uvaffaqiyatli ta m o m la g a n

va 7 yoshga to lm a g a n b oialar u m u m iy tip d a g i b o g ‘chag a o 'tk a z i-Ia d ila r.

M axsus m aktabgacha tarb iy a m u assasalari sh aro itid a tu rli xi! n u tq

nuqsonlariga ega b o ‘lgan bolalarga b erilad ig an logopedik ta 'lim n in g asosiy

v azifalari y e ta k c h i n u tq n u q s o n in i tu z a tis h b ilan b irg a x a t- s a v o d n i

egallashga tayyorlash ishini h a m o ‘z ich ig a oladi.

N u tq nuqsoniga ega b o lalarg a m o ‘ljallangan m a k ta b g a c h a ta rb iy a

m uassasalarida b arc h a tuzatish ja ra y o n la rin i a n iq tashkil q ilish k o kz d a

tutiladi.

T u z atish ishlari quyidagilar, y a ’ni:

— bolalarni o ‘z vaqtida te k sh irish ;

— m ash g ‘ulo tIar jadvalini o q ilo n a tu zish ;

— h a r b ir bola bilan o lib b o rila d ig a n individual ishni re ja la sh tirish ;

— fro n tal m ash g ‘ulotlarni reja la sh tirish ;

— m a s h g 'u lo tla rn i kerakli ji h o z l a r va k o ‘rgazm ali q u r o lla r b ila n

ta ’m inlash;

— logop ed n in g tarbiyachi va o ta - o n a la r bilan o ‘zaro h a m k o rlik q ilish i

orqali ta ’m inlanadi.

N u tq id a kam chiligi b o r s h a x sla m in g b a rch a yosh g u ru h la rid a n u tq

bilish faoliyati, em otsiona! irodaviy so h alarid ag i n u q so n lam i b a r ta r a f e tish

im koniyatiari tibbiy va pedagogik t a ’sirla r kom pleksining o ‘z v a q tid a va

a y n an b ir xil q o ‘llanishiga b o g liq d ir .

T u z a tu v c h i t a ’lim is h la r in in g b a r c h a k o m p le k s la rin i o ‘t k a z i s h

u m u m d a stu r talablarini bajarish b ila n b irg a n u tq n u q so n la rin in g tu z a tis h

b o ‘yicha m axsus m ashg‘u lo tla m i q o ‘s h ib o lib borishni ta la b q ila d i. N u tq

n u q so n ig a ega b o 'lg a n m a k ta b g a c h a tarbiya yoshidagi b o la la r guruhlari

u c h u n o d d iy kun ta rtib id a n farq qiladigan, m axsus k u n tartib i ishlab

ch iq ilg a n . Ju m la d a n u n d a lo g o p e d to m o n id an o ‘tk azilad ig an u m u m iy ,

g u ru h la rd a g i va yakka ta rtib d a g i m ashg‘ulo tla r k o ‘z d a tu tilg an . S hu bilan

birga kechki vaqtda ta rb iy ac h in in g logoped topshirig‘i b o ‘yicha guruhlarda

va a lo h id a bolalar bilan n u tq n i tu zatish yuzasidan m axsus so atlar ajratilgan.

T a rb iy a c h i o ‘z ishini d a s tu r ta la b la ri vabolalarning n u tq iy im koniyatlarini

h i s o b g a o lg a n h o ld a r e j a l a s h t i r a d i . T a r b iy a c h i b o la n u t q i n i n g

sh ak llan ish id ag i individual k am ch ilik la m i bilishi, n u tq in in g talaffuz va

le k sik o -g ra m m a tik to m o n id a n nuqsonlarni bilishi, t a ’lim va ta ’lim dan

tash q ari faoliyat jarayoni d a v o m id a h a rb irb o la n in g nutqiy im koniyatlarini

h is o b g a o lis h i s h a r t. L o g o p e d b ila n h a m k o rlik k a n u tq n in g t o ‘liq

rivojlanm aganligi ( F N R g u ru h la rid a ) nutqni o ‘stirish, te v a ra k -a tro fb ila n

t a n i s h t i r i s h , savol o ‘r g a n is h g a ta y y o rla sh b o ‘y ic h a m a s h g ‘u lo tla r

rejalash tirilad i. L ogoped b ila n tarbiyachining ishidagi izchillik m axsus

d a fta rd a qayd qilinadi.

L o g o p ed n in g o ta - o n a la r b ilan ham korlikdagi ishi b u tu n pedagogik

ja ray o n n in g ajralm as qism i b o ‘lib, bolalar bog'chasi sh aro itid a quyidagi

sh a k llard a am alga osh irilad i.

O ta - o n a la r m ajlislari. B irin ch i o ta -o n a la r majlisi avgustning oxirida

yoki se n ta b rn in g b o sh id a o 'tk a z ila d i. O ta -o n a la r m uassasa tuzilishi, ish

m a z m u n i va vazifalari, b o la la r b o g ‘chasidagi kun tartib i va q o id a la r bilan

ta n is h tirila d i. O d a td a , b u m a jlisn i bogkch a m udirasi b a rc h a m axsus

g u ru h la r b o lalarin in g o ta -o n a la ri bilan birgalikda o ‘tkazadi.

lk k in ch i m ajlisni h a r b ir lo g o p ed o*z guruhida o k ta b r oyida o ‘tkazadi.

U sh b u m ajlisning m aq sad i o ta -o n a la rn i b o lalam i tekshirish natijasida

o lin g an m a ’lu m o tla rb ila n tan ish tirish d ir. Bunda logoped h a rb ir b o la n in g

n u tq iy va u m u m iy riv o jla n ish in i atro flich a t a ’riflaydi. O ta -o n a la rg a

b o la la m in g nutqiy rivojlanishlaridagi asosiy kam chiliklam i tushunarli qilib

y o ritib b erish , u la rn in g n o rm a d a n orqada qolish darajasini va ushbu

n u q s o n n i b a rta ra f e tish d a h a m k o rlik qilish zarurligini k o 'rsa tib berishi

kerak.

U c h in c h i o ta -o n a la r m ajlisi yanvar oyda o ‘tk aziladi. U n d a yarim

yillik ish natijalari aytilib, k o n in g i tuzatish ishlari yo'nalishi yoritib beriladi,

H a r b ir b o la n in g n u tq iy va u m u m iy rivojlanishi, b o la la rd a g i ijobiy

d in a m ik a , sh u n in g d c k , m a s h g ‘u lot davom ida u ch rag an q iy in ch ilik lar

t a ’riflanadi.

Oxirgi o ta -o n a la r m ajlisi m ay oyida o ‘tkaziladi. U n d a yil davom ida

bajarilgan ishlar y ak u n lan ad i. 0 ‘tilgan m aterialni m ustahkam lash b o ‘yicha

tavsiyalar beriladi. L ogoped o ta -o n a la m i bolani om m aviy m aktabda, nutq

m a k ta b id a t a ’lim olishi yoki z a ru ra t bo‘lsa, bog‘c h an in g m axsus guruhida

q a y ta boMishi haq id a k o m issiy an i qarori bilan tanishtiradi. K om issiyaning

q a ro ri t o ‘liq asoslanadi.

S h a n b a yoki ch o rsh a n b a k u n lari (k u n n in g ikkinchi y a rm id a ) h a r h a fta

o ta - o n a la r u c h u n qisqa m u d d atli m ajlisla r (p y a tim in u tk a ) o ‘tk a z ila d i.

B a’zi b ir o ta -o n a la r bolalari bilan ta k lif qilin ad ilar. L ogoped o ta - o n a la m i

to v u sh la rn i m u stah k am lash n in g aso siy u su llari b ilan ta n is h tira d i. U y d a

q a n d a y m a sh q la r bajarish kerakligani k o ‘rsatib beradi.

O ta -o n a la m in g ochiq logopedik m a sh g ‘u lo tlard a ishtirok etish i b u tu n

o ‘q u v y ili d a v o m id a r e j a l a s h t i r i l a d i (3 o y d a 1 m a r t a ) . B u n d a y

m a sh g 'u lo tiard a logoped o ta -o n a la m i t a ’lim n in g asosiy usullari, m a te ria ln i

ta n la sh , sh u n in g d e k , m ash g 'u lo t d a v o m id a bolalarga q o ‘y ilad ig an aso siy

ta la b la r b ila n tanishtiradi.

O ta - o n a la r g a moMjallangan s te n d la rn i logoped va ta rb iy a c h i b u tu n

yil d a v o m id a ch a q irib tu ra d ila r. S te n d d a n o rn ia d a g i b o la n u tq in in g

r iv o jla n is h i, n u tq a n o m a liy a la r in in g x ilm a -x il t u r l a r i , o m m a b o p

a d a b iy o tla r ro ‘yxati kabi m asalalar y o ritilib bo rilad i. T o v u sh la rn i ta la ffu z

qilish, bogM anishli n u tqning sh a k lla n tirish g a d o ir n u tq iy m a te ria l v a q ti-

vaqti b ilan yangilanib turiladi. O ta - o n a la r b u rch ag id a a x b o ro t boM imi

m avjud b o l i b , u n d a o ta -o n a la r m a jlisla rin in g sanalari, lo g o p e d b ila n

su h b atlash ish u c h u n takliflar, m u tax assislarn in g k onsultatsiya b e rish v aqti

k o 'rsa tilg a n boMadi.

N u tq kam chiligiga ega boMgan b o la la rg a m o ‘ljallangan m a k ta b g a c h a

tarb iy a m uassasalari anom al b o la la rg a ta 'lim va tarbiya b e rish u m u m iy

sistem asid a perspektiv o ‘rin b o ‘lib h is o b la n a d i, u n u q s o n n in g k ey in g i

rivojlanishini o ldini oladi.

B ir q a to r p ato lo g ik s h a k lla rd a (o lig o fre n iy a , k o ‘rish n u q s o n la r i,

ta y a n c h h a ra k a t apparatidagi n u q s o n la r) n u tq k am chiligiga ega boM gan

b olalarga m axsus m aktabgacha ta rb iy a m uassasalari sh a ro itid a lo g o p e d ik

y o rd am k o ‘rsatiladi.

S o b iq S S S R Xalq t a ’limi m in istrin in g 1975-yil 1 4 -o k tab rd ag i 131-

sonli q aro rig a m uvoflq ko‘rishida, ta y a n c h h arak at a p p a ra tid a v a a q liy

riv o jlan ish id a kam chiligi bo‘lgan b o la la rg a m o ‘ljallangan b o g ‘c h a la rd a

o 'q itu v c h i d efek to lo g lavozimi g u ru h g a b itta h isobidan jo riy q ilin a d i.

T a y a n c h h a r a k a t ap p aratid a k am ch ilig i b o r b o lalarg a m o ‘lja lIa n g a n

m aktabgacha ta rb iy a m u a ssa sa la ri

T a y a n c h h arak a t sohasida k a m c h ilig i b o r b o la la r u c h u n m a k ta b g a c h a

ta rb iy a m u a ssa sa la rin in g g u ru h la ri y o sh n i h iso b g a o lib q u y id a g ic h a

k o m p lek tla sh tirilad i: yasli guruhi 2 —3 yoshdagi b o lalar, k ich ik g u r u h 3 —

4 yosh d ag i b o lalar, o ‘rta guruh 4 —5 yo sh d ag i b o lalar, k a tta g u ru h 5 —6

yoshdagi b o lalar, tayyorlov guruhi 6 —7 yoshli bolalar. G u ru h d a g i b o la la r

soni 10—12 ta b o ‘lishi kerak

B olalar h a r yili 1-avgustdan 1 -sen tab rg a q a d a rq u b u l q ilin ad i. 7 yo sh g a

toMgan b o la la r tibbiy pedagogik k o m issiy a n in g xulosasiga k o ‘ra te g ish li

tipdagi m ak tab la rg a o ‘tkaziladilar.

0 ‘qitu v ch i logoped b o la la rn i aqliy rivojlanishi, t o ‘g ‘ri n u tq q a , t o ‘g ‘ri

ta la ffu z qilishga o ‘rgatishga d o ir b u tu n o ‘quv tu zatish ishini o ‘tkazadi. U

s h ifo k o r psixonevrolog, g u ru h tarbiyachilari bilan h am k o rlik d a ish olib

b o ra d i, b o la la r b ila n f r o n ta l, kich ik g u ru h la r tu z ib , y ak k a ta rtib d a

m a sh g ‘u lo tla r o ‘tk a zad i, tegishli hujjatlarni yozib boradi.

Aqli z a if bolalarga m o 'lja lla n g a n m aktabgacha ta rb iy a m u a ssasalari

B o la la r b o g ‘ch asi (b o la la r u y i) aqli z a if b o la la rg a m o lja lla n g a n

m a k ta b g a c h a tarb iy a m u a ssa sa sin in g asosiy tip i b o ‘Iib h is o b la n a d i.

G u r u h la r yoshni hisobga o lib , quyidagicha kom plektlashtiriladi: kichik

g u ru h 3 —4 yo sh d an 4 —5 y o sh g a c h a , o ‘rta g u ru h 4 —5 y o sh d an 5—6

y o sh g a c h a , katta g u ru h 5 - 6 , tayyorlov guruhi 6 - 7 yosh.

G u ru h d a g i b o la la r soni in te lle k tn in g buzilishi darajasid an q a t’i n azar

10—12 b o lad an iborat boMadi.

M ak tab g ach a tarbiya y o sh id a g a aqli za if b o lalarn in g k o ‘pchiligida

yaqqol n am o y o n b o 'lg a n n u tq kam chiliklari m avjud b o ‘lib, u la r u ch u n

k o rrek sio n t a ’lim ning u m u m iy sistem asida sistem atik logopedik ish k o ‘zda

tu tila d i. L ogopedik ish m a sh g ‘u !o tla r jadvaliga q a t’iy rioya qilgan holda

h a r b i r y o s h g u r u h id a h a f ta s ig a 2 m a r ta f r o n ta l n u tq o ‘s tir is h

m a sh g ‘ulo tlarid a am alga o sh irilad i ( ta ’lim ning 1—3-yiIlarida guru h kichik

g u ru h la rg a b o ‘linadi; 4 -y ild a g u ru h bilan frontal m ashg‘ulot o ‘tkaziladi).

H a r b ir bo la b ilan haftasiga 3 m a rta individual logopedik m a sh g 'u lo tla r

o 'tk a z ila d i.

K orreksion t a ’lim m a z m u n ig a ona tili tovushlarini n u tq q a kiritish

(p o sta n o v k a ) va m u sta h k a m la sh (avtom atizatsiya), n u tq n in g ravonligi,

n afa s o lish , u rg ‘u q o ‘yish u s tid a ishlash, so ‘z boyligini aniqlashtirish va

k e n g a y tir is h , g r a m m a tik tu z ilis h la r n i a m a ld a b o g ‘la n g a n n u tq n i

sh ak llan tirish kiradi. N u tq n i o 's tiris h yuzasidan olib boriladigan h a r kungi

is h la r m a x su s m a k ta b g a c h a ta r b iy a m u a ssa sa sin in g b u tu n ja m o a s i

to m o n id a n am alga oshiriladi.

K o ‘rish nuqsoniga eg a b o la la rg a m o lja lla n g a n m a k tab g ac h a tarbiya

m u a s s a s a la ri (guruhlari)

Bu m asalalaiga k o ‘rishida kam chiligi bo‘lgan, k o ‘rish qobiliyati keskin

p a sa y g an va intensiv d a v o lan ish g a m uhtoj 2 yoshdan 7 yoshgacha boMgan

b o la la r qabul qilinadi (yasli b o g ‘ch ag a 2 yoshdan, b o g ‘chag a 3 yoshdan).

K o ‘r bolalar guruhlari 10, z a if k o ‘ruvchi bolalar guruhi 1 2 -1 5 kishidan

ib o ra t b o ‘lishi kerak. Bu to ifad ag i bolalar bilan m u n ta z a m logopedik

ish la r o lib borish zarurligi b o la la rd a yaqqol n am oyon boMgan o g ‘zaki

n u tq d a g i k a m ch ilik larn in g m avjudligidan kelib chiqadi.

B olalar bilan dastlabki ta n ish u v atroflicha tekshirish o ‘tkazish va nutqiy

h a m d a nutqsiz ja ray o n lam i b ah o lash d an boshlanadi (bog‘lanishli nutqning

a h v o li, so 'zn in g g ra m m a tik tu zilish i, lug‘at b o y lig i, fo n e tik a , idrokni

b a h o la sh , u m u m iy va n u tq m eto d ik asi h a m s h u o ‘r in d a tekshiriladi).

T u z a tish ishlari tekshirish natijalarin i hisobga o lg a n h o ld a rejalashtiriladi.

T a ’lim ning d ifferensiyalashgan sistem asi n u tq iy riv o jlan ish darajasi

(u la r 4 ta ) h a r xil b o ‘lg an b o la la rn i o ‘q itis h n i k o ‘z d a tu ta d i. N u tq

rivojlanishining 1 darajasi g u ru h la rid a asosiy e ’tib o r to v u s h la r talafTuzini

sh akllantirishga qaratiladi.

N u tq rivojlanishining 2 - 3 darajasiga m o ‘ljallan g an b o la la r guruhlarida

logopedik ish nutqning fo n etik -fo n em atik va le k sik -g ram m atik tom onidagi

kam chiliklarni b a rta ra f etish g a q a ratilad i. B olalar b ila n b o g ‘lan g an nutqni

shakllantirish, nutq sistem asining b a rc h a k o m p o n e n tla rin i rivojlanganligini

tu z a tish b o ‘yicha lo gopedik m ashg‘u lo tla r o ‘tk azi!ad i.

Logopedik m ashg‘u lo tla r shakli b o ‘yicha y ak k a ta rtib d a va kichik

g u ru h la r bilan o ‘tkazilishi m u m k in . K o‘r va z a if k o ‘ru v ch i b o lalam in g

n u tq in i rivojlanishini tu zatish g a d o ir ishlar u sh b u m u a ssa sa d a ishlovchi

b a rc h a m utaxassislarning o 'z a r o ham korligi o rq a li a m a lg a oshiriladi.

O g ‘ir nutq nuqsoniga ega b o lg a n b o la larg a m o lja lla n g a n m a k ta b la r

O g 'ir nutq nuqsoniga eg a b o ‘lgan bolalarga m o lja lla n g a n m aktab

n o rm a l eshitish va saq lan g an in tellek td a vujudga k e lg a n aialiya, afaziya,

rin o laliy a, dizartriya, d u d u q la n ish kabi n u tq k a m c h ilik la rig a ega b o ‘lgan

b o la la rg a m oM jallangan m ax su s m a k ta b m u a ssa sa si tip id ir . M a z k u r

to if a d a g i b o la la r d a d a s tu r n i o ‘z l a s h t r i s h , n u t q s h a k lla n is h in in g

m uvaffaqiyatli bo 'lish i tu zatu v ch i t a ’sir k o 'rsa tish n in g o ‘ziga xos sistem asi

qoM lanadigan m axsus m a k ta b sh a ro itid a g in a m u m k in b o ‘ladi.

D efektologiya ilm iy tek sh irish institu ti lo g o p e d iy a sek to rin i bevosita

ish tiro k id a 1954-yilda L e n in g rad d a b irinchi m a k ta b ta sh k il q ilingan edi.

M oskvada, 1956-yil z a if esh itu v c h iia r m a k tab i q o s h id a ag a r fo rm ad a

n u tq i rivojlanm agan b o la la r u c h u n a lo h id a sin flar ta sh k il q ilin d i. M aktab

b az a sid a 1958-yil og‘ir n u tq k am chiliklariga ega b o 'lg a n b o la la r u c h u n

o ‘ziga xos rejim li m axsus m a k ta b -in te rn a t o ch ild i.

1958-yildan keyin b u n d a y m ak tab lar bashqa sh a h a rla rd a vujudga keldi

(M o sk v a (ikkinchi m a k ta b ), L en in g rad Sverdlovsk).

D astlab bu m aktablar om m av iy m ak tab n in g 4 sinfi h ajm idagi t a ’lim ni

t a ’m in la r edi.

1961 -yildan e ’tib o ra n o g ‘ir n u tq nuqsoniga ega b o la la r u c h u n m axsus

m a k ta b -in te m a tla r ta rm o g ‘i keng rivojlana b o sh lad i.

H ozirgi vaqtda og‘ir n u tq nuqsoniga ega b o lg a n b o la la r u c h u n alohida

m a k ta b -in te m a tla r m avjud.

Bu m uassasada u m u m ta ’lim m aktabi vazifalari b ila n birga m axsus

v a zifalar ham hal qilinadi:

a) o g ‘zaki va yo zm a n u tq d ag i tu rli xil k a m c h ilik la rn i b a rta ra f etish;

b) u la r b ila n b o g ‘liq psixik rivojlanishdagi o ‘ziga xos kam ch ilik lam i

o ‘qish va o 'q is h d a n tashqi tu z atish -tarb iy av iy ish la rjaray o n id a y o ‘qotish;

d ) p ro fe ssio n a l m ehnat tayyorgarligini am alga oshirish.

M a k ta b ikki boM im dan ib o ra t. M a k ta b n in g b irin c h i boM im iga

o m m av iy m a k ta b d a t a ’lim olishga x alaq it beradigan alaliya, afaziya,

d izertriy a, rin o la liy a , d uduqlanish kabi n u tq nuqsoniga ega b o 'lg a n n u tq i

u m u m i y

r i v o j l a n m a g a n

b o l a l a r

q a b u l

q i l i n a d i .

S i n f l a r n i

k o m p le k tla sh tirish d a b irin ch i n av b atd a n u tq iy rivojlanish darajasi va

b irlam chi n u q s o n xarakteri hisobga oiinadi.

II b o ‘lim g a n u tq n in g norm al rivojlanishida d u d u q lan ish n in g o g 'ir

form asidan a z iy at chekuvchi bolalar q ab u l qilinadi.

I boM im da n u tq i um um iy rivojlanm agan b o lalar uchun t a ’iim olish

m u d d ati 12 yil (tayyorlov sinfi va I—XI sinflar).

II b o l i m d a d u d u q lan ish n in g O g‘ir form asi bilan xastalangan b o la la r

u ch u n - 9 yil (I-IX sinflar).

S in flar 12 k ishidan iborat b o lladi. M axsus m aktabni bitiruvchilariga

to ‘liqsiz o ‘rta m a ’lu m o t haqida g u v o h n o m a beriladi.

0 ‘q u v c h ila rn in g nutqlari va yozuvdagi kam chiliklarini tu z a tish ishlari

m u n tazam ravishda b u tu n o ‘quv tarbiyaviyjarayon davom ida olib boriladi.

ayniqsa, o n a tili darslarida bu vazifa h a r to m o n la m a hal q ilin ad i. T urli

xil n u tq d e fe k tla m i oldini olish frontal va ivdividual m ashg‘ulo t!am i

birligi tu fa y li m u m k in b o ‘ladi. Iv d iv id u al lo g o p ed ik m a s h g ‘u !o tla r

o ‘q itu v c h i lo g o p e d to m o n id a n d a rsd a n ta sh q a ri vaq td a o ‘tk a z ila d i.

H a rak atid a k am ch ilig i b o r b o lalar u ch u n davolash gim nastikasi b o ‘yicha

m a s h g 'u lo tla r o ‘tkazi!adi.

M axsus m a k ta b n in g II boMimida bolalar to ‘liq bo'lm agan o ‘rta m aktab

h ajm ida b ilim o lad ila r. D udu q lan ish n in g O g‘ir form asiga ega b o lalam i

o ‘q itis h d a o m m a v iy m a k ta b d a rslik la ri, m ax su s lo gopedik jih o z la r,

t a ’lim n in g te x n ik v o s ita la r id a n f o y d a la n ila d i. M ax su s m a k ta b n i

bitinivchilar om m a v iy m aktabda yoki h u n ar-te x n ik a bilim yurtlarida t a ’lim

olishni d a v o m ettirish lari m um kin.

N u tq k a m c h ilik larin i b a rta ra f etish d a logop ed d an tashqari o ‘qituvchi

va ta rb iy a c h ila r h a m qatnashadilar. M aktab o ‘qituvchilari, tarbiyachilari,

logopedi t a ’Iim va m ehnat faoliyati d av o m id a o ‘quvchilam ing u m u m iy

va n u tq iy rivojlanishlarini tu zatib boradilar.

Y ordam chi m aktabdagi logopedik ishlar

A qliy z a i f o 'q u v c h ila rd a n u tq k a m c h ilik la rin i tu z a tish m ax su s,

lo g o p e d ik is h la r n in g ta s h k il q ilin is h in i ta la b q ila d i. Y o rd a m c h i

m ak tab la m in g o ‘quv rejasida o ‘qituvchi-logoped tom onidan o ‘tkaziladigan

logopedik m a s h g ‘u lo tla r soati k o ‘zd a tu tilg a n . 0 ‘qituvchi logoped tibbiy

pedagogik k o m is s iy a n in g a ’zosi hisoblanadi. M axsus tekshirish yo'Ii bilan

520

u b o la n in g n u tq id a kam chiligi b o r - y o ‘q iigini v a u n in g x a ra k te rin i a n iq la y

bilishi kerak.

0 ‘q u v y ilin in g bosh id a lo g o p e d m a k ta b g a q ab u l q ilin g a n b a r c h a

o ‘q u v c h ila m i te k s h ira d i. 0 ‘q u v c h i l a r o g ‘z a k i n u tq in in g d a s tla b k i

tekshirilishi d a rsla r vaqtida o’tk a z ila d i. Y o zu v m alak alari d ik ta n t o rq ali

te k sh irilad i.

D a s tla b k i te k s h iris h d a v o m id a n u tq id a k a m c h ilig i a n iq la n g a n

bo lalam in g ham m asini logoped m axsus ju m a lg a belgilab q o ‘yadi. S h u n d a n

so ‘ng n u tq n in g va yozuvning ho la ti in d iv id u al tek sh irilad i v a b o la g a n u tq

kartasi to ‘ldiriladi. Logopedik y o rd a m g a ju d a m u h to j, n u tq n u q so n i O g ‘ir

bo lalar logopedik m ashg‘ulotdarda q a tn a sh ish u c h u n ta n la n a d i. Q o lg a n la r

k a n d id a t s if a tid a q a b u l q ilin ib , m a k ta b g a d a s tla b q a b u l q ilin g a n

o ‘q u v c h ila r d a n u tq b u z ilish la ri b a r t a r a f e tilg a n d a n s o ‘n g lo g o p e d

to m o n id a n m a sh g ‘ulotlarga c h aq irilad i.

N u tq n u q s o n in in g x a ra k te ri va b o la n in g o ‘z la s h tir is h id a u n in g

aham iyati m ash g ‘ulotlarga qabul q ilish d a asosiy m ezo n b o ‘lib hiso b lan ad i.

L o gopedik m ashg'ulotga q a tn a s h a d ig a n b o la n in g n u tq k artasig a u

bilan o lib boriladigan m ashg‘u lo tla m in g individual rejasi ilova q ilin a d i.

Reja te k s h iris h d a n o lin g an b a rc h a m a 'iu m o tla m i u m u m la s h tiru v c h i

lo g o p ed ik xulosa asosida tuziladi.

L ogoped o ‘quvchidagi nutq n u q s o n in in g xarakteri va etio lo g iy asin i

an iq lash , u n g a nisbatan eng to ‘g ‘ri va sa m a ra li y o n d a sh u v y o ‘lini to p is h

m aq sad id a tib b iy tekshirish m a ’lu m o tla ri b ilan tan ish ad i.

N u tq nu q so n ig a ega b o ‘lgan b o la la r b ilan m ash g ‘u lo tla r tash k ii qilish

va u lam i o ‘tk azish d a kam chiliklarini t o ‘g ‘rilash y u zasidan o lib b o rilad ig an

ishlar b o la la m in g yosh xususiyatlarini, n u tq defekti x u su siy atlarin i, o n a

tilid an m a k ta b dasturini hisobga o ig a n h o ld a tash k ii q ilin a d i. L o g o p e d ik

m ashg‘ulo tlarg a dars m ashg‘u lo tla rid a n b o ‘sh va sin fd an ta sh q a ri v a q td a

5 - 6 d ars ajratilad i. M aktab m a 'm u riy a ti va s in f o ‘q itu v c h ila ri b ila n

kelishgan h o ld a logoped o ‘qu v ch ilarn i o ‘qish d a rsla rid a n c h a q irib olishi

m um kin.

I—IV s in f o ‘quvchiiari bilan individual va gu ru h tarzidagi m ash g ‘u lo tla r

haftasiga 4 m arta va V—VI sin flard a h aftasig a 3 m a rta o ‘tk a z ila d i. H a r

b ir o ‘quvchi b ilan olib boriladigan in d iv id u al m ash g ‘u lo tg a , o d a td a 15

m ing ajratiladi. G u ru h m ashg‘u lo tla rin in g davom iyligi - 45 m ing. K ichik

g u ru h c h a la r b ilan 2 0 - 2 5 m ing m a s h g ‘u lo t!a r o ‘tkazishga y o ‘l q o ‘y ilad i.

O d a td a in d iv id u a l m a sh g ‘u l o t l a r to v u s h la r n i p o s ta n o v k a y o k i

korreksiya qilishga m uhtoj b o lala r b ila n o ‘tk azilad i.

L ogoped b itta nutqiy nuqson b o ‘y ic h a 4 —6 k ishidan ib o rat g u ru h n i

k o m p le k tla s h tira d i. 2—9 o ‘q u v c h id a n ib o ra t k ich ik g u r u h la r b i r xil

o ‘q u v c h ila r bilan , o ‘ziga xos reja b o ‘y ic h a ishlash ta la b q ilin g a n d a g in a

k o m p le k tla sh tirila d i. 0 ‘qituvchi va lo g o p e d , s in f ra h b a ri, ta r b iy a c h i

o ‘q u v c h ila m i logopedik m a s h g ‘ulotlarda q atn ash ish larin i n azo rat qilib

tu rish la ri kerak.

L ogoped:

- m ashg'ulotga q a tn ash ish ju rn alin i tutib, u n d a m ash g ‘u lo td a o ‘ti!gan

m a te ria ln in g m azm u n in i q isq a c h a aks ettiradi (h a r k u n i);

— ishni o ‘qituvchilar va ta rb iy a c h ila r bilan yaqin h a m k o rlik d a tashkil

q ila d i, u la r dars vaqtida, uy vazifasini tayyorlash n iz o m id a , tu rm u sh d a

o ‘q u v c h ila m in g logopedik m a sh g ‘ufotlar ja ray o n id a egallangan nutqiy

m alak alarin in g m u sta h k a m la n ish ig a yordam berishlari kerak;

- d ars vaqtida va d a rs d a n tashqari vaqtda b o la la r n u tq ig a t o ‘g ‘ri

ta la b la r q o ‘yilishi u c h u n o ‘q itu v c h i va tarbiyachilaiga o ‘quvchilarning

y u tu q va kam chiliklari h a q id a m u n ta z a m axborot b erib boradi;

— b o la bilan olib b o rilg an logopedik m ashg‘u lo tla r yakunlan g an d an

so ‘ng o ‘qituvchi va tarbiyachiga q o ‘lga kiritilgan m alakalam i sin f sharoitida

va d arsd a n tashqari vaqtda t o ‘liq avtom atlashtirish usullari haqida tavsiyalar

b eradi;

— n u tq iy nuqsoni b o r b o l g a n o ‘quvchilam ing n u tq im koniyatlarini

tekshirish uchun o n a tili, n u tq o ‘stirish, o ‘qish va boshka darslam i kuzatadi

(lo g o p e d ik m ashg‘ulo tla rd a n b o ‘sh vaqtda). 0 ‘z n av b atid a o ‘qituvchi va

ta rb iy a c h ila r ham m a z k u r s i n f o ‘quvchilari b ilan o lib b o rila y o tg a n

is h la r d a n x a b a r d o r b o ‘lis h la r i u c h u n v a q ti-v a q ti b ila n lo g o p e d ik

m a sh g ‘ulo t!ard a q a tn ash ish lari kerak;

— d a s tu r talablarini, o n a tilin i o ‘qitish m etodi va usullarini yaxshi

b ilishi, u la m i o ‘z ishida h iso b g a olishi, darsda o ‘rgani!ayotgan m avzuga

m o s d id a k tik m ateriald an fo y d alan ish i kerak;

- o ‘quvchilar bilan o lib bo rilad ig an n u tq o ‘stirish ishlarini tashkil

q ilish d a tarbiyachilarga y o rd a m beradi;

- o ‘quv yilining o x irid a ta n ta n a li ertalik o ‘tk a z a d i. U n d a lo g o

p e d ik m a sh g ‘u lo tlarg a q a tn a s h g a n b o lalar o ‘z y u tu q la rin i n am oyish

q ila d ila r.

L ogo p ed n in g ta rb iy a c h ila r va o ‘qituvchilar bilan olib boradigan ishi

tu rli sh ak ld a b o ‘lishi m u m k in : individual suhbat, o ch iq m ashg‘ulotlar,

m e to d birlash m alard a m a ’lu m o t berish va boshqalar.

Y ilning oxirida logoped o ‘q u v yili davom ida qilingan ishlar haqida

m a tn li va raqam li hisobot to p sh ira d i.

0 ‘r ta umumiy t a ’lim m a k ta b la ri qoshidagi logopedik p u n k tlar

S o b iq S SSR M in istrlar S o v etin in g 1948-yil 15-avgustdagi farm oni

aso sid a o ‘rta um um iy ta ’lim m ak tab lari qoshida logopedik p u n k tlar ochila

b o sh lad i.

L o gopedik p u n k tla r m a k ta b yoshidagi bolalarda m avjud b o lg a n nutq

k am ch ilik larin i b arta ra f etish u c h u n m o ‘ljallangan m axsus t a ’lim iy-tarbiya

m uassasalaridir. U la r tu m an d ag i u m u m iy t a ’lim m ak tab larin in g b irid a

tashkil qilinadi. H a r b ir logopedik p unktga m u a y y a n m iqdordagi m ak tab lar

soni biriktiriladi.

U n in g asosiy vazifalari:

— o ‘q u v c h ila m in g n u tq kam chiliklarini t o ‘g ‘ri!ash;

— o ‘qitu v ch ilar va ah o li o ‘rtasida lo g o p e d ik b ilim la m n ta rg ‘ib qilish;

— b irin ch i sinfga kelayotgan b o lalard ag i n u tq kam ch ilik larin i o ‘z

v aqtida aniqlash, o ld in i olishdan iboratdir.

T ov u sh lar ta la ffu zid a kam chiligi b o l g a n , d u d u q ia n u v c h i, dizgrafik

d iz le k sik y a q q o l n a m o y o n b o ‘lm a g a n n u tq i riv o jla n m a g a n b o la la r

logopedik p u n k tla rn in g asosiy k o n tin g e n ti b o ‘lib hiso b lan ad i.

B olalarni s a ra la s h d a logoped u la rn i s in f d a (ta y y o rlo v g u ru h id a )

tekshiruvdan o ‘tk azad i.

L ogopedik p u n k tg a bolalar psix o n ev ro lo g , o ‘q itu v ch ilar, o ta - o n a la r

tashabbusi b ilan y uboriladilar.

Logopedik m a sh g ‘u !o tlar natijalarni n u tq k artasig a belgilanib, s in f

rahbari va o ta -o n a la r e ’tiboriga havola q ilin a d i.

Logopedik ish n in g sam aradorligi tu z a tish ta d b irla rin in g t o ‘g ‘nligiga,

o ‘qituvchi va lo g o p ed n in g o 'z a ro yaqin h a m k o rlig i h a m d a bolalar n u tq ig a

yagona ta la b la r q o ‘yishiga b o g liq . B o la la r n u tq in i t o ‘g ‘rilash d a o ta -

o n alarn in g faol ish tiro k etishi ham k a tta a h a m iy a tg a ega.

S o g liq n i sa q la sh sistem asida lo g o p ed ik yordam

A h o lig a lo g o p e d ik y o rd a m b e r is h n i ta k o m illa s h tir is h , n u tq id a

kam chiligi b o ‘lgan shaxslarni davolash s a m a ra d o rlig in i va sifatini oshirish

masalalari 0 ‘zbekistan sogMiqni saqlash vazirligi to m o n id a n muvaffaqiyatli

hal qilin m o q d a. S o b iq S S S R sog‘liqni sa q la sh v azirligining 1985-yil 8-

apreldagi 485-sonli "N u tq id a kamchiligi boMgan bem o rlarg a ko‘rsatiladigan

logopedik y o rd a m n i y a n a d a tak o m illa sh tirish ta d b irla ri h aq id a” d eg a n

q a ro ri aso sid a ix tiso sla sh tirilg a n y o r d a m n i riv o jla n tir is h lo g o p e d ik

k a b in e tla r t a r m o g ‘i n i , b o la la r p o l i k l i n i k a l a r i d a , p s ix o n e v r o lo g ik

disp an serlard a d a v o lash tiklash boM im larini k e n g ay tirish g a d o ir ish lar

y o ‘n a lis h i b e lg ila n g a n . Bu jo y la r d a f u n k s i o n a l va o r g a n ik n u tq

kam chiliklariga ega boMgan turli yoshdagi sh ax slarg a logopedik y o rd am

k o ‘rsatiladi.

Sobiq S S S R s o g liq n i saqlash v a z irlig in in g 1985-yil 19 -av g u std a

c h iq a rilg a n 1 0 9 6 -s o n li q a ro rid a l o g o p e d ia r n in g x iz m a t n o r m a la r i

k o ‘rsatildi:

— o g ‘ir n u tq k a m c h ilig ig a e g a b o M g an ( a f a z iy a , d ia z a r tr iy a ,

du d u q lan ish va b o sh q a la r) shaxslar b ila n in d iv id u a l ishlashda b ir s o a td a

1—5 kishini qabul e tish , guruhli logopedik m a s h g 'u lo tla rd a b ir so atd a 8 —

10 kishi bilan ishlash k o ‘z d a tutiladi;

— dislalik b o la la r b ilan yakka tartibda b ir so a td a 4 kishi bilan ishlas.li,

guruhli lo g o p ed ik m a sh g ‘ulo tlard a bir so atd a 10—12 kishi bilan ishlashni

k o ‘zda tu ta d i;

— k atta yoshdagi 100 m in g ah o lig a b irsta v k a logopedik xizm at, b olalar

va o ‘s m irla r y o sh id ag i 20 m ing aholiga b ir stavka logopedik xizm at

k o ‘rsatiladi.

N u tq k a m c h ilik la ri b o ‘y ich a R esp u b lik a ilm iy -m e to d ik m a rk azi

muvafFaqiyatli ish lab kelyapti. U ning asosiy vazifasi so g liq n i saqlash

m uassasalarida ta sh k il etilg an logopedik k a b in e tla rd a psixonevrologik

d ispanserlar, k asalx o n ala rn in g ixtisoslashtirilgan boM im larida ishni tashkil

etish b o ‘yicha ta sh k iliy va m etodik yordam berishdir.

Ilm iy -m eto d ik m ark az n in g xizm atchilari aholi o ‘rtasida keng yoyilgan

n u tq k a m c h ilik la rin i, lo gopedik yordam ga ehtiyojni o ‘rganadi!ar; b o la la r

va kattalarga k o ‘rsatilad ig an logopedik y o rd am in i tashkil etish, yaxshilash

va rivojlantirish b o ‘y ic h a takliflam i, tav siy an o m alarn i ishlab chiqadilar;

lo g o p e d ik k a b in e tla r n i, s ta ts io n a rla rn i jih o z la s h g a d o ir ta k lif la m i

o ‘rganadilar; in stru k tiv -m eto d ik m ateriallarini ishlab chiqadilar, logopedik

k a b in e t va k a s a lx o n a la rn in g lo g o p ed iy a boM im lari ish ta jrib a la rin i

o m m alash tirad ilar.

B olalar p o lik lin ik a sin in g logopedik kabineti sog‘liqni saqlash tiz im id a

b o lalar po lik lin ik asi q o sh id a tashkil etilgan lo g o p ed ik k abineta logopedik

y o rd am n in g asosiy b o ‘lim i hisoblanadi.

P oliklinikada lo g o p e d n in g ishi "B olalar poliklinikasining logopediya

k abineti h a q id a N iz o m ” ga asoslangan h o ld a tashkil etiladi. N iz o m d a

u n in g ishi y o ‘n a lish lari belgilangan:

1. N u tq d a g i k a m c h ilik la rn i b a rta ra f e tis h b o ‘yich a o lib b o rila d ig a n

p e d a g o g ik is h la r d o im iy va k o n su lta tsio n m a s h g ‘u lo tla rd a n ib o ra t

b o ‘ladi.

2. U yush g an va uy u sh m ag an bolalar g u ru h in i dispanserizatsiya qilish.

3. S o g ‘liq n i s a q la s h va xalq m a o rifi s is te m a s id a g i lo g o p e d ik

m uassasalarni k o m p le k tlash tirish d a ishtirok etish , b ir bolaga logopedik

xarakteristika tu zish .

4. L o g o p ed ik ta d b irla rn i o ‘tkazish: o ta - o n a la r , b o la la r shifokori va

b o la la r b o g 'c h a s in in g ta rb iy a c h ila ri b ila n o lib b o rila d ig a n is h la r,

lo g o p e d ik b y u lle te n la r c h iq a rish , d id a k tik k o ‘rsa tm a m a te ria lla rin i

tayyorlash.

N u tq kam chiligiga ega b o lg a n bo lalar

u chun ixtisoslashtirilgai yaslilar

N u tq kam chiligiga ega b o ‘lgan bolalar u ch u n ixtisoslashtirilgan yaslilar

so g liq n i saqlash m u assasalarin in g m ustaqil b ir b o lim i b o ‘lib h isoblanadi

v a b o la la r n i t a r b i y a l a s h , t a d b ir la r o ‘t k a z i s h , b o la la r n u tq id a g i

k am ch ilik lam i b a rta ra f etish , b olalar n u tq in i o ‘stirish kabi m a q sad larn i

o ‘z oldiga q o ‘yadi.

Y aslilar so g ‘liqni saqlash m ahalliy o rg a n la rin in g q aram o g ‘ida b o ‘lib ,

b u o rg an lar u la r ishiga rahbarlik va b o la la rg a t o ‘g ‘ri xizm at k o ‘rsatish

ishini n azo rat qiladi.

N u tq k am ch ilig ig a ega bo‘lgan b o la la r n i yasliga saralash m a x su s

tuzilgan kom issiya to m o n id a n o ‘tkaziladi. Bu kom issiya tarkibida: p e d ia tr,

psixiatr (n e v ro p a to lo g , psixonevrolog) va lo g o p e d b o ‘ladi.

B olalar sa ra lash kom issiyasiga q u y id ag i h u jja tla r bilan y u b o rilad i:

kasallik ta rix id a n k o ‘c h irm a , poliklinika p six o n ev ro lo g i va lo g o p ed in in g

x ulosasi, y ash ash jo y id a n m a ’lu m o tn o m a , o ta -o n a s in in g ish jo y id a n

o lin g an oyligi haq id ag i m a ’lu m o tn o m a.

Ixtisoslashtirilgan yaslilarga qabul qilish q u y id ag ich a am alga oshiriladi:

a) n u tq iy riv o jla n ish id a to ‘x ta!ish boM gan b o la la r yil d a v o m id a

b o ‘shagan jo y la rg a qabul qilinadilar;

b) d u d u q la n u v c h i b o lalar 6 o y d a b ir m a r ta q ab u l qilinadilar.

I x tis o s la s h tir ilg a n y a s lila rg a o r g a n i k x a r a k te r g a eg a b o ‘ lg a n

d u d u q lan u v ch i va n u tq iy rivojlanishida t o ‘x ta lish b o ‘!gan b o la la r q a b u l

qilinadi.

Y aqqol ifo d a la n g a n aqliy z a if b o la la r (o lig o fre n iy a , aqli z a iflik ),

tu tq a n o q va h a ra k a tid a q o ‘pol b u z ilish la r b o ‘lg an b o la la r ushbu yasliga

qabul qilinm aydilar.

lxtisoslashgan yaslilar k e c h a -k u n d u z ish la sh g a m o ‘ljallangan b o ‘lib ,

ularga 3 y o sh g ach a b o ‘Igan bo lalar q a b u l q ilin a d i. B olalar y aslid a 4

yoshgacha boM adilar.

G u r u h i a r n u tq k a m c h ilik la r i b o ‘y i c h a ( d u d u q l a n i s h , n u t q i y

rivojlanishida t o ‘xtalish b o lis h ) k o m p le k tla sh tirila d i.

Y aslidan s o ‘ng b o la la r m axsus n u tq b o g ‘ch a la rig a yoki u m u m iy

b o g ‘ch alarga b o rad ilar.

Ix tiso slash tirilg an b o la la r uyi

B o la la r u y id a is h la y d ig a n l o g o p e d n i n g a s o s iy v a z ifa s i n u t q

kam chiliklarini o ld in i olish (nutqsiz d a v rd a n b o sh la b - 3 o y l i k d a n - l

yoshgacha), o ‘z v aqtida diagnoz q o ‘yish va h a m m a yosh g u ru h la rid a

bo lala r n u tq in i t o ‘g ‘rilashdir.

L o g o p ed tib b iy -p e d a g o g a k k o krik d a a k tiv ish tiro k e ta d i, h a m m a

b o la la rn in g n u tq va n u tq siz fa o liy a tin i te k s h ir a d i, h a r b ir b o la n in g

rivojlanganlik darajasini tasvirlaydi, o ‘tk a z ila d ig a n ta d b irla r rejasini tu z a d i

h am d a h a r b ir g u ru h d ag i b olalar n u tq in i riv o jlan tirish va u la r n u tq id a g i

kam ch ilik lam i b a rta r a f etish b o 'y ic h a ish o lib b o ra d i. L ogoped h a r k u n i

yosh g u ru h la rid a g i h a m m a b o la la r b ila n s h u g ‘u lla n a d i (3 o y lik d a n

boshlab).

B o lalar p sixonevrologik san a to riy a la ri - sa n a to riy a tipidagi davolash

so g lo m la sh tirish m u a ssa sa la ri

B olalar p six o n e v ro lo g ik sanatoriyalari tu m a n , sh a h a r, respublika

q aram o g ‘ida boMishi m u m k in . B oshqaruv ishlari 0 ‘zbekistan S o g liq n i

saqlash vazirligi, v iloyat va sh a h a r so g liq n i saqlash b o lim i to m o n id a n

am alga oshiriladi.

4 —7 y o s h g a c h a b o ‘lg a n b o la la r m a k ta b g a c h a p s ix o n e v ro lo g ik

sanatoriylaiiga; 7 - 1 3 y o sh g ach a b o lg a n b o la la r-m a k ta b psixonevrologik

sanatoriylariga q a b u l qilin ad ilar.

B olalar p six o n ev ro lo g ik sanatoriylariga b o la la m i saralash "M ahalliy

sa n ato riy va k u ro rtla rd a b o la la m i davolash u c h u n m u m k in va m um kin

b o 'lm ag an " ja ra y o n la rig a m uvofiq ravishda am alg a oshiriladi.

Psixonevrologik sa n a to riy la rg a b o la lam i y u b o rish u ch u n m u m k in

b o ‘lgan k o ‘rsatm alar:

— nevrozlar, S ere b ro ste n iy a , m arkaziy nerv sistem asining erta organik

ja ro h a tla n ish i n a tija s id a g i n evratik h o la tla r, m iy a s h ik a stla n ish la ri,

n onroinfeksiya, s a m o tik kasalliklar;

— psixik k asallik larn in g nevrozga o ‘xshash form alari;

— n u tqning u m u m iy rivojlanm aganligini h a m m a darajalari bilan birga

keladigan o ‘qish va yozish jarayonidagi kam chiliklar; disleksiya, disgrafiya,

d iz artriy a, d islaliy a, rin o la liy a , nutq riv o jlan ish in in g t o ‘xtab q o lish i,

duduqlanish (o ‘qish va yozuv jarayonlarining buzilishi bilan birga nam oyon

b o ‘lishi) m um kin.

S anatoriyda b o ‘lish v aqti 3 oydir. 6 o y d a n s o ‘ng qayta davolanish

m um kin.

G u ru h la m i k o m p le k tla sh tirish ishlari yosh xususiyatlarini hisobga

oigan h o ld a a m alg a o sh irilad i.

S an ato riy n in g vazifasi — bolalarning n u tq buzilishlarini tuzatish va

psixik riv o jla n ish id a g i c h e tg a c h iq ish la rn i b a r ta r a f e tish m a q sa d id a

davolash, so g lo m la sh tirish va logopedik tadbirlam i tashkil etishdan iborat.

M aktab yoshidaga b o la la r b ilan u m u m ta ’lim fanlari b o ‘yicha sinfiarga

m os h o ld a o ‘qitish ishlari o lib boriladi.

D avolash s o g lo m la s h tiris h ishlarining asosiy b o klim lari:

— bo lalarn in g y o sh i va ah v o lin i hisobga oigan h o ld a davolash saqlash

va davolash qilish rejim i;

— psixoterapiya;

— fizioterapiya va d av o lash fizkulturasi;

— d o ri-d a rm o n te ra p iy a ;

— logopedik tu z a tis h m ash g ‘u!otlari;

— ritm ika;

— m eh n at terap iy asi;

— ratsional o v q atla n tirish .

lsh lar h a r b ir b o ‘lim u c h u n m as'u l kishi (p e d a g o g , sh ifo k o r, logoped)

t o m o n i d a n r e j a l a s h t i r i l a d i v a b o s h s h i f o k o r u l a r n i b i r - b i r i g a

m uvofiqlashtiradi va b o sh q arad i.

Z am o n av iy d av o lo v va logopedik m e to d la r (ra ts io n a l psixoterapiya,

gip n o terap iy a va b o sh q a la r) q o ‘llaniladi.

S anatoriy o ‘ziga y a q in rayonda jo y lash g an m a k ta b la r bilan , sh a h a r,

viloyat, respublikadagi y e tak c h i tibbiyot m u assasalari b ila n uzviy alo q ad a

b o ‘ladi.

B o la la r p s ix o n e v r o lo g ik s a n a to r iy s in i b e v o s i t a b o s h s h if o k o r

(psixonevrolog yoki p e d ia tr) boshqaradi.

K a tta yoshdagi ah oliga logopedik y o rd a m

H oziigi yillarda so g ‘liqni saqlash sistem asida tu rli n u tq kam chiliklariga

ega b o ‘lgan katta yoshdagi kishilarga logopedik y o rd a m n i yaxshilash ustida

jadal ish olib b o rily ap ti. Asosiy e ’tib o r O g‘ir in su lt kasalligini b o sh id an

kechirgan, bosh m iyasi o p eratsiy a qilingan b c m o rla m in g n u tq in i q ay ta

tiklash m u am m o sig a qaratilg an d ir.

K atta yoshdagi ah o lig a logopedik y o rd am k o ‘rsatish sistem asi turli

tipdagi m uassasalam i o ‘z ichiga o lad i, ya’ni:

1. S tatsio n ar (k asalx o n alard ag i nevrologik b o ‘lim la r).

2. Y a rim statsio n ar (m e h n a t terapiyasi k a b in e tla ri).

3. A m b u la to r ( s h a h a r , tu rn a n p o lik lin ik a la rid a g i m e to d ik a k a b i-

n etlar).

Poliklinikada b e m o rla m i q ab u l qtlish ish k u n id a 4 —6 kishi hisobidan

rejalashtiriladi. P o lik lin ik a logopeda ha flad a b ir m a rta b e m o rla m i uyiga

borib ko‘radi. Poliklinika sharoitida bir kurs n u tq n i tik lash m ashg‘ulotlariga

1 0 - 1 7 kishi q a b u l q ilin a d i. H a r b ir b e m o r b ila n o lib b o rila d ig a n

m ashg‘u lo tlar so n i, b e m o m in g um um iy h o la tin i h iso b g a oigan h o ld a

haftasiga 1—5 m arta rejalashtiriladi. N utqni tiklash kursi o ‘rtacha 3 oygacha

c h o ‘zi!ishi m u m k in . T egishli k o ‘rsatishlar b o 'lg a n d a kasalga ta ’lim kursini

takrorlash m um kin. B e m o rla rd o im o sh ifo k o r-n ev ro p ato lo g nazorati ostida

boMadilar, ular b ila n m u n ta z a m ravishda fro n tal va ind iv id u al logopedik

m ashg‘ulotlar o ‘tk azilad i. Bir vaqtning o ‘zida d a v o la sh fizkulturasi, m assaj

va fizioterapiya b u y u rilad i.

N e v ro lo g ik b o ‘lim s h a ro itid a o g ‘ir n u tq k a m c h ilig ig a (a fa z iy a ,

dizartriya, d u d u q la n ish v a boshqalar) ega b o ‘lg a n b e m o rla rg a logopedik

y o rd am ko‘rsatish d a v rm a -d a v r olib boriladi. E rta b o sh la n g a n tu z a tish

ishlari ishning sa m a rad o rlig an i oshiradi va k a tta p ro ñ la k tik ah am iy atg a

ega b o ‘ladi.

N evrologik b o ‘lim d a b e m o rla r 1—3 oy m u d d a tg a c h a b o ‘ladilar.

K asallikning o g ‘ir fo rm alarid a tuzatish ishlari 6 — 12 o y d a n so ‘ng y an a

qaytariladi. L o g o p e d ik ishlam ing u m u m iy hajm i 1—2 yil va u n d a n k o ‘p

m u d d a tn i o ‘z ich ig a olishi m um kin.

H ar to m o n la m a tekshirish (logoped, nevropsixolog va b o sh q alar) va

u n in g n a tija la r in in g a n a liz i ja r o h a tla n g a n jo y la rn in g q a y d a ra ja d a

ekanligini, u la m in g xarakterini aniqlashga y o rd am beradi.

A fazik b e m o r la r b ila n g u ru h li va y a k k a ta rtib d a m a s h g ‘u lo tla r

o ‘tkazi]adi. M a sh g ‘u lot m azm uni b e m o m in g individual im koniyatlariga

va n u tq b u z ilish la rin in g darajalariga b o g ‘liq birin ch i h aftada logopedik

m ashg‘u lo tla r 10—15 m inut davom etadi (kuniga 1—2 m arta), keyinchalik

logopedik m a s h g ‘u lo tla m in g davom iyligi kuniga 45 m in u tg ach a oshib

boradi, g u ru h li m a sh g ‘u lo tla rb irs o a tg a c h a b o ‘lishi m um kin. B em orning

nutq kartasiga b ir o y d a ikki m arta logopedik ishlam ing dinam ikasi belgilab

boriladi.

L o g o p e d n in g s h ifo k o r va b e m o rn in g q a rin d o sh la ri b ila n d o im iy

alo q ad a b o ‘lishi logopedik ishning sam aradorligani oshirishga y o rd am

beradi.

Logopedik kabinetni jihozlash

L o g o p e d ik m u a ssa sa la r ishida z a m o n a v iy tex n ik v o sita la rd a n va

k o 'rg azm ali q u ro lla rd a n foydalanish k atta aham iyat kasb etadi.

M axsus m a k ta b g a c h a tarbiya b o lalar m uassasalarida, m ak tab la rd a

turli p re d m e tla m in g m odellari, m aketlari, m ulyajlar, illustrativ jad v allar,

sx em alard an fo y d alan ilad i.

B o la la r n in g m u s ta q il ish la sh la rig a m o M jallan g an q o ‘lla n m a la r

(ta rq a tm a m a te ria lla r, turli xil k o n stru k to rla r, yig‘m a m odellar) alohida

aham iyat kasb e ta d i.

R iv o jla n ish id a h e c h q a n d ay kam chiligi b o ‘lm agan b o la la r u c h u n

logoped tu rli xil d id a k tik qoM lanm alardan foydalanishi m um kin.

L o g o p ed ik m a sh g ‘u lo tlam i o ‘tkazishda foydalaniladigan jih o z la m in g

ta x m in iy r o ‘y x a tig a quyidagi tex n ik av iy jih o z la r va a sb o b la r kiradi:

sek u v d o m er, m a g n ito fo n (kassetalari b ila n ), m e tro n o m , e k o a n , slaydlar

uchun d ia p ro e k to r, videom agnitofon, A1R1, A IR 2, elektrofon, plastinkalar

t o ‘p lam i, z o n d la r, sh p a te l, sratlar.

D idaktik m ateria lla r. Turli yosh guruhidagi bolalar uchun o ‘yinchoqlar

to ‘plam i; stol u stid a o ‘ynaladigan o ‘yinlar (lo to , d o m in o va b o sh q alar);

n u tq n i t e k s h i r i s h va n u tq d a g i k a m c h i l i k l a r n i b a r t a r a f e t i s h d a

qoM laniladigan a lb o m la r, predm etli va sujetli rasm lar; q irq m a harflar;

sanoq m a te ria lla ri; m ozaika; turli rangli p re d m e tla r to ‘plam i; shakllar.

O vozli o ‘y in c h o q la r to ‘plam i: b arab an , nay, ksilofon, rap m o sh k a,

royal, d oira. N u tq o 'stirish d a olib boriladigan frontal m ashg‘u lo tla r u ch u n

o ‘y in c h o q la r t o ‘p la m i: m ebel, kiyim lar, id ish -to v o q la r,tra n sp o rt, uy va

y o w o y i h a y v o n la r, sabzavot va m evalar.

L ogopediya kabinetini jih o z la sh g a q o ‘yiladigan um um iy ta la b la r

Y akka tartib d a g i va fro n ta l o ‘tk a z ila d ig a n m a sh g ‘u Io tla r m a x su s

jih o z la n g a n , kengligi m axsus m u a ssasalard a k o ‘rsatilgan k o ‘rsa tm a la rg a

m os b o ‘lgan k ab in etlard a o ‘tk azilad ¡. L ogopediya k a b in etlarg a m a b la g ‘ni

logoped xizm at qilayotgan viloyat, tu rn a n va sh a h a r xalq t a ’Iim i b o ‘lim i

ajratadi.

L ogopediya kabinetida ko‘rg a z m a m a te ria lla r va a d a b iy o tla r u c h u n

shkaf, m ash g ‘u lot o 'tk a z ish u c h u n sto l va stu lla r b o ‘lishi lo zim . X o n a d a

lo g o p ed n in g sto lid an tash q ari y a n a 4 ta stol, 8 - 1 0 ta stul b o l i s h i k e ra k

Logopediya kabinetida osm a d o sk a , yana turli k o ‘rg azm a m a te ria lla ri,

te x n ik v o sita la r va b o sh q a p r e d m e tla r b o lis h i lo zim . L o g o p e d n in g

xo n asid a, a lb a tta 70X 100 sm h a jm d a g i d ev o r oynasi va y ak k a ta rtib d a

ishlash u c h u n 9 - 1 2 sm hajm dagi o y n a la r bo 'lish i kerak

L o g o p ed didaktik m a te ria lla rd an foydalanishi u c h u n o ‘z ig a q u la y

b o ‘lishi m aq sad id a m axsus k a rto te k a qiladi.

M a k t a b l a r q o s h id a g i l o g o p e d i k p u n k t l a r d a y a n a q u y i d a g i

q o ‘sh im c h a la r b o ‘Iishi m um kin:

1. F o n e m a tik m alakani riv o jlan tirish u ch u n m axsus m a te ria lla r.

2. G a p tuzish u ch u n rasm lar va tu rli so ‘zlar t o ‘p lam i; h ik o y a tu z ish

u c h u n ta y a n c h ju m la ia r to 'p la m i; s o ‘zlari tushib qolgan ju m ia la r.

3. T u r l i l o g i k - g r a m m a t i k q u r i l i s h g a m o s k e l a d i g a n g a p l a r

t o ‘p la m i.

4. A yrim harfiari tu sh irib q o ld irilg a n s o ‘z la r t o ‘plam i; a y rim s o ‘zlari

tu sh irib qoldirilgan m atn va h ik o y alar; d ik tan t m atnlari.

5. A n to n im , sin o n im , o m o n im s o ‘z!ar t o ‘plam i.

6. K atta-k ich ik h a rf va s o n la r t o ‘plam i.

7. S h e ’rlar, m asallar va m a s a lla r y u zasidan tu zilg an s a v o lla r, te z

aytishlar, hajviy hikoyalar.

8. B oshi, o ‘rtasi yoki oxirgi s o 'z la ri tu sh irib qo ld irilg an m a tn la r.

9. P red m e t va harakatni ifo d alo v ch i rasm lar, turli m u ra k k a b lik k a

ega sujetli rasm lar.

10. O 'q is h k ito b i, d ik ta n tla r t o ‘p Ia m i, a lifb e , g e o g ra fik x a r ita ,

p lastin k alar t o ‘plam i.

Logoped hujjatlari.

N u tq i buzilgan bo la lar bog‘c h a sin in g logopedi quyidagi h u ija tla m i

yuritadi:

N utq k a rta si. Bolalar bog‘chasiga kelgach, logoped b o lalam i a tro flic h a

tekshiradi. Tekshirish natijalari individual nutq kartasiga qayd e tib boriladi.

N u tq kartasiga bola n u tq in in g rivojlanish darajalari, uning xo tirasi, d iq q a t,

aqüy rivojlanish xususiyatlari yozib q o ‘yiladi. Leksik xatolar, a g ra m m a tiz m ,

so ‘z va b o ‘g ‘in la m i o ‘zlashtirish q o b iliy a ti, n u tq n in g ta la fíu z to m o n id a g i

k a m c h ilik la r yozib boriladi. H a r b ir gratada bola n u tq id a n k a n n d a 3 - 4

ta m isol b o ‘lishi kerak

N u tq k artasin in g o x irid a lo g o p ed n in g xulosasi yoziladi.

L o gopedik m ash g ‘ulo tn in g re ja si. H ar b ir frontal m ash g 'u lo t u c h u n

lo g o p ed batafsil reja k o n sp e k t y o zadi, u n d a m ashg‘ulot m avzusi, m aqsadi

va u n in g tax m in iy m a z m u n i yoziladi. R eja-konspektning oxirida qaysi

b o la b ila n yakka ta rtib d a ishlash lozim ligi belgilab q o 'y ilad i. B unda qaysi

b o la b ila n q a n d a y ish (to v u s h n in g q o 'y ilis h i, u n i m u s ta h k a m la s h ,

av to m a tiz a tsiy a differensiatsiya) olib borilishi an iq ko rsatílishí lo zim ,

q ilin g a n ishlar hisobi (m ate rial o'zlashtirildim i, kim da qiyinchiliklar b o ld i

va h o k a z o ) q isq ach a qayd q ilin ad i.

B o la la r n in g in d iv id u a l d a f t a r l a r i . H a r b i r b o la g a lo g o p e d ik

m a sh g ‘u lo tla r uchun- in d iv id u al d a ñ a r tutiladi. D aftarn in g b irin ch i betiga

b o la n u tq in in g rivojlanishidagi kam chiliklar yozib q o ‘yiladi. Q uyidagi

a so siy ish ta rtib i d o im o q a y d etib b oriladi: a rtik u la tsio n a p p a ra tm

fao llash tirish u c h u n m a sh q lar, tovushlarni nutqqa q o ‘yish, t o ‘g ‘ri tovush

ta la ffu z in i m u sta h k a m la sh , d ik ta n t va x otirani riv o jlan tirish , fo n etik

m a la k a n i r iv o jla n tir is h , to v u s h la r a n a liz i va s in te z m a la k a la n n i

riv o jlan tirish .

L o g o p ed bo la lug‘at boyligini kengaytirish, nutqm g ram m atik jih atd an

t o ‘g ‘ri shakllantirishga o id m ate riallarn i yozib boradi.

K e c h k i m a s h g 'u lo tla r d a ta rb iy a c h i bu d a f ta r d a n fo y d a la n a d i.

0 ‘tilg a n la rn i qaytarish va b o la n u tq in in g rivojlanishida o 'z g a rish la m i

k o 'ris h u c h u n d a fla r y a k sh a n b a kunlari o ta-o n alarg a berib yuboriladi.

L o g o p ed to p sh iriq la rn i haftasiga 2 - 3 m arta yozib q o ‘yadi.

T arb iy ach in in g kech k i logopedik m ashg‘uIotlari uchun d a fta r

L o g o p ed h ar kuni ta rb iy a c h ig a bolalar bilan logopedik ish olib borishi

u c h u n to p sh iriq la r y ozadi. B eriladigan topshiriqlarga quyidagilar kiradi:

a y rim a rtik u la tsio n m a s h q la rn i bajarish, logoped to m o n id a n m axsus

ta n la n g a n so ‘zlar, gaplar, kisqa hikoyalar, she’rlarni, bola nutqiga kintilgan

to v u sh la rn i m u sta h k am lash m aq sad id a q o ‘llash, b o la d iq q ati, xotirasi va

fo n e m a tik m alakasini rivojlantirish»a d o ir topshiriqlarni bajarish; o ‘qish

m a la k a la rin i sh a k llan tirish m ash q larin i bajarish; q irq m a h arflar b ilan

ishlash. H am m a to p sh iriq tu rla ri bolalarga tanish boMishi, o lib borish

m e to d ik a si tarbiyachiga yaxshi tushuntirilgan boMishi kerak. T arbiyachi

o lib b o rg a n ish h a q id a g i q isq a m a’lu m o tn i d a fta rn in g hiso b g a olish

grafasiga belgilab q o 'y a d i.

L ogopedning h iso b o tl. L ogoped o ‘quv yilining o x in d a qilgan ishlan

y u z a sid a n h isobot y ozadi. H iso b o td a quyidagi m a ’lu m o tla r k o ‘rsatiladi:

G u ru h la rn in g k o m p le k tla sh tirish vaqti (b o lan i g u ru h g a kelgan

v aq ti).

. L ogopedik m a sh g ‘ulot!arga ja lb q ilin g a n b o la la rs o n i.

3. N u tq g u ru h la rid a n chiqarilgan b o la la r so n i va u la r nutqiga q is q a c h a

tavsif.

4. B o la la rn in g q a n d a y m u a s s a s a la rg a b o ris h i h a q id a y o M la n m a

(u m u m ta ’lim m a k ta b i, lo gopunkt, k a sa lx o n a , b o la la r bog‘chasi).

5. G u ru h la rg a q a y ta qoldirilgan b o la la r so n i (sababi k o ‘rsa tila d i).

6. Yil d a v o m id a îu rli sabablar b ilan n u tq g u ru h la rd a n c h iq ib k e tg a n

bolalar soni.

H iso b o td a y a n a q a n d ay logopedik ta r g ‘ib o t ishlari o lib b o rilg a n lig i,

q an d ay n u tq n u q so n li bo lalar a n iq la n g a n lig i k o ‘rsatilishi kerak

O g‘ir n u tq kam chiligiga ega b o ‘lgan b o la la r m ak tab larid a q u y id a g i

hujjatlar yuritiladi:

N u tq kartasi m a k ta b n in g h a r b ir o ‘q u v ch isi u c h u n to 'ld irila d i. N u tq

kartasiga o ‘quv yili b o sh id a o ‘tkazilgan te k sh irish natijalari, yil d a v o m id a

o ‘qituvchi n u tq iy rivojlanishidagi n u q s o n la rn i b a rta ra f etish u c h u n b o la

bilan q a n d ay ish la r o lib borilganligi h a q id a q isq a m a ’lu m o t va lo g o p e d ik

m ashg‘u lo tlarn in g natijalari belgilab q o ‘yiladi.

C h o rak k a m oM jallangan individual ish rejasi (b o sh la n g ‘ich sin fla rd a ).

C h o rak d av o m id a o lib boriladigan in d iv id u al ish rejasida o ‘q itu v c h i

ishlashi lo zim b o ‘lg an b o la la r ta rk ib in i a n iq la y d i va u la r n u tq id a g i

kam chiliklarga q isq ach a tavsif b erad i, q a n d a y n u tq nuqsoni u stid a ish la sh

kerakligini aniqlaydi.

C h o rak k a o lib bo rilad ig an ta x m in iy ish sxem asi:

1. 0 ‘q u v c h ila m in g fam iliyasi, m a sh g ‘u !o tg a kelgan vaqti.

2. N utq n u q so n larig a qisqacha tavsif.

3 .T u z a tis h is h la r i ( tu z a tis h is h la r i o l i b b o r ila y o tg a n n u q s o n

ko‘rsatiiadi).

4. T uzatish ish larin in g m uddati.

5. M ashg‘u lo tn in g tashkiliy shakllari.

6. N atijalar.

7. Izohlar.

Sanasi va u n d a o ‘tilgan m avzular q ay d q ilin ad i.

S o g liq n i saqlash tizim ida xizmat qiladigan logoped quyidagi h u jjatlam i

yurgizadi:

- b irinchi q ab u l qilingan b e m o r u c h u n k arta yoki ju m a l, b u n g a

b e m o m in g fa m iliy a si, ism i, o ta s in in g is m i, y o s h i, kim t o m o n i d a n

yuborilganligi, poliklinika yoki kasalxonaga m u ro jaat qilgan vaqti, tash x isi,

o ‘tkazilgan m a sh g ‘u lo tla r soni, o ‘qitish m e to d la ri, o ‘qitish is h la rin in g

natijalari ch iq arilg an vaqti;

- h a r kuni b e m o m i qabul qilish u c h u n yurgizilgan ju m a l;

- b e m o r b ila n o ‘tk a z ila d ig a n h a r b i r m a s h g ‘u !o tn in g q a n c h a

m azm unini yozish u c h u n kundalik d a fta r;

- b em o r uyiga b o rib kelish haqidagi m a ’lu m o tla rn i belgilovchi ju m al;

— yillik hisobot.

L ogopedlar o ‘z m a ’ru zalari bilan ilm iy nazariy konferensiyalarda faol

ishtirok etishlari lo zim .

T e k sh irish uchun savol va to p sh iriq lar:

1. N utq k am ch ilig ig a ega b o ig a n bolalarga m o 'ljallan g an maxsus

muassasalaming asosiy turlarini (xalq maorifi va sogliqni saqlash tizimidagi)

tavsiflab bering.

2. L ogopedning o ta - o n a la r biian olib boradigan ishlarining asosiy

yo'nalishlarini ochib bering.

3. Og‘ir nutq kamchiligiga ega bo‘lgan bolalar maktabidagi tuzatuvchi ta ’lim

vazifalarini yoritib bering.

4. Katta yoshdagi aholiga logopedik yordam ko‘rsatish haqida gapirib bering.

5. Logopedik kabinetni jihozlashga qo‘yiladigan talablarni yoritib bering.

6. Turli tipdagi muassasalar logopedining hujjatlarini ayting.

7. Maxsus müassasalarga borganda ishni tashkil etish sharoitlarini aniqlang.

8. Logopedik kabinet va logopedning hu^atlari bilan batafsil tanishing.

Download 12,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 90 91 92 93 94 95 96 97 98