M. Y. Ayupova

Rinolaliyani bartaraf etishda operatsiyagacha b o ig a n logopedik ish
tizimi
Ochiq rinolaliyada yaqin vaqtlargacha operatsiya davrigacha b oiadigan
logopedik t a ’sir deyarli q o ila n m a s, un dan foydalanish haqida esa ju d a 
ehtiyotkorlik bilan m ulohaza yuritilar edi.
O peratsiya davrida anatom ik nuqson qism an yoki to 'liq b arta raf 
q ilin a d i, a m m o n u tq u ch u n kerakli sam ara aksariyat h o lla rd a yuz 
berm aydi. Uranoplastika operatsiyasining nisbatan kech o'tkazilishi, uning
122

---

nutq taraqqiyotiga ta ’sirining yetarli darajada b o im aslig i, o p eratsiyadan
so'ng b o ia d ig a n logopedik ta ’sir m uddatining c h o ‘zilishi va y ana bir 
qator sabablar operatsiyadan keyin boiad ig an logopedik ta ’sir m uddatlarini 
qayta ko'rib chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi ham da logopedik ishlarning 
operatsiyagacha b o 'lg a n davrda am alga oshiriladigan qulay, sam arali 
usullarni izlashga d a ’vat qildi. Rinolaliyadagi nutq nuqsonini nafaqat 
tanglay yoriqligini mavjudligi bilan, og‘iz b o 'sh lig 'id a tilning n o to 'g 'ri 
rinolaliya ho lati va b u tu n artik u latsio n ap p arat m usku llari h arak ati 
m unosabati buzilishi bilan izohlanishidan kelib chiqadigan b o'lsak , shu 
narsani taxm in qilish m um kinki, keyingi ikki nuqson (og 'iz b o 'sh lig 'id a 
tilning n o to 'g 'ri holati va artikulatsion apparat m uskullari orasidagi o 'zaro
m u n o sab atn in g buzilish i) k o m p en satsiy asi o p e ra tsiy a g a c h a am alg a 
oshirilishi m um kin. Bu esa, o 'z navbatida, nutqning yaxshilanishi u chu n 
zam in yaratadi. Shunday qilib, operatsiyagacha bo 'lgan davrda ham to 'g 'ri 
nutqning shakllanishiga asos yaratish m um kin. O peratsiyagacha bo'lgan 
davrda logopedik t a ’sir tadbirlari psixologik o'zig a xoslikka ega bo 'lgan
bem o rla rd a a n a to m ik n u q so n m avjud b o 'lg a n s h a ro itla rd a am alga 
oshiriladi. S huning uchun ham logopedik ishlarda to 'g 'rin o laliy a to 'g 'ri 
nutqni shakllantirish va shaxs rivojlanishining korreksiyasi inobatga oiinadi.
Rinolalikda to 'g 'ri nutqni shakllantirish (to 'g 'ri talaffuz ustida ishlash) 
og'izdan nafas olishni tarbiyalash bilan bir vaqtda nutq tovushlarining 
to'laqonli artikuiatsiyasini yaratish jarayonida am alga oshiriladi.
A.G. Ippalitova m etodikasiga k o 'ra logopedik ta ’sir ko'rsatish jarayoni 
ikki davrga bo'linadi.