M. Y. Ayupova

Xilizmni tuzatish. 
A'tovushini hosil qilishda bolaga sa-sa-sa bo'g'inini 
aytish taklif etiladi, shu vaqtning o'zida maxsus zond yordamida tilning 
uchi bosilib, orqaga biroz itariladi. Bunda aw alo sya, so'ngra til biroz 
ichkariroq itarilganda, xa bo'g'ini eshitiladi. 
X
tovushining artikulatsiyasi 
aniq hosil bo'lgandan so'ng mexanik vositalar yordamisiz x tovushini 
talaffuz etish tavsiya qilinadi va u bo'g'in, so'z, gaplarda va she’rlarda 
mustahkamlanadi.
Paraxitizmda 
x
tovushi 
t
va 
к
tovushlariga almashtirilishi nazarda 
utilib, yuqorida bayon etilganlardan tashqari 
x
va 
t, x
va 
к
tovushlarini 
bir-biridan farqlash bo'yicha og'zaki va yozma mashqlar o'tkaziladi.
Gammatsizmni tuzatish. 
G
tovushini hosil qilishda bolaga da-da-da 
bo'g'inini aytish taklif etiladi, shu vaqtning o'zida maxsus zond yordamida 
tilning uchi bosilib, orqaga biroz itariladi. 
G
tovushi artikulatsiyasi aniq 
hosil bo'lgandan so'ng mexanik vositalar yordamisiz g tovushini talaffuz 
etish tavsiya qilinadi va u bo'g'inlarda, so'zlarda, gaplarda, she’rlarda 
mustahkamlanadi.
G‘
tovushini hosil qilishda aw al taqlid qilish usulidan foydalanish 
tavsiya etiladi. Bunda bola "tomoq chayish", "mashinaning g'irillashi" 
(g '-g'-g‘) va g'ozlarning "g'ag'illashiga" taqlid qiladi. Bu jarayon awal 
logoped tomonidan ko'rsatilib beriladi, so'ng bola logopedga taqlid qilib,
106

---

uni qaytaradi. Agarda taqlid qilish usuli orqali g' tovushi hosil bo'lm asa, 
unda g‘ tovushi quyidagi usul bilan hosil qilish tavsiya etiladi. Logoped 
boladan x tovushini aniq talaffuz etishni so'raydi 
(x
tovushi bola nutqida 
bo'lsa) va x tovushini talaffuz qilish vaqtida ovoz qo'shib talaffuz qilish 
buyuriladi, bunda 
x
tovushi o'rniga g' tovushi hosil bo'ladi. Hosil bo'lgan 
g' tovushi bo'g'inlarda, so'zlarda, gaplarda va she’rlarda mustahkamlanadi.
Paragam m atsizm da 
g
tovushi 
d
va 
t
tovushlariga, 
g ‘
tovushi 
q
tovushlariga almashtirilishini nazarda tutib, yuqorida bayon etilganlardan 
tashqari 
g
va 
d, g
va 
t,
g' va 
q
tovushlarini bir-biridan farqlash bo'yicha 
og'zaki va yozma mashqlar o'tkaziladi.
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar:
1. D islaliy a n u tq b u zilish ig a t a ’r i f berin g .
2. D isla liy a n in g q a n d a y sh a k lla ri b o r? U la r q a y si sab ab larg a k o 'r a n a m o y o n
b o 'la d i?
3. D islaliya tu rla rin i ayting.
4. S ig m a tiz m n in g q a n d a y tu rla ri bo r?
5. R o ta tsiz m n in g q a n d a y tu rla ri bo r?
6. T o v u sh h o sil q ilis h n in g q aysi u su lla rin i b ilasiz? H a r b ir usul qaysi h o lla rd a
q o ila n ila d i?
7. T o v u s h la r u stid a ish lash d a v rla rin i tav siflab b e rin g . H a r b ir d a v rn in g ish
u su lla ri va vazifalari n im a d a n ib o rat?
8. M axsus b o lalar b og'chasiga b organingizda b o lalar talaffuziga a h a m iy a t bering. 
T alaffu zid a k am chiligi b o ig a n b o la la rn i y a q in d a n o 'rg a n in g .
9.