M. Y. Ayupova

23-rasm. K, g, x, x tovushi artikulatsiyasi
profili.
105

---

G ‘
tovushining talaffuzi paytida tishlar oralig‘i 
q
tovushi talaffuzi 
vaqtidagidan kengroq ochilib, til uchi pastki tishlar qatoriga tegib turadi. 
Lablar 
q
tovushidagidek ikki yonga tom on biroz tortiladi. Qattiq tanglay 
bilan til yuzasi oralig'idagi masofa bir tekisda bo‘lmaydi. Chiqayotgan 
havo oqimi til orqa qismi va yumshoq tanglay orasidan sirg‘alib chiqib, 
ko'tarilgan yumshoq tanglayni tebratadi.
Kappatsizmni tuzatish. 
К
tovushini hosil qilishda bolaga ta-ta-ta 
bo‘g‘inini aytish taklif etiladi, shu vaqtning o ‘zida maxsus zond yordamida 
tilning uchi bosilib, orqaga biroz itariladi. Bunda til orqa tom on surilgan 
sari ka-ka-ka bo'g'ini eshitiladi. 
К
tovushi artikulatsiyasi aniq hosil 
bo'lgandan so'ng mexanik vositalar yordamisiz к tovushini talaffuz etish 
tavsiya qilinadi va u bo‘g‘in, so‘z, gaplar, she’rlarni ayttirish yordamida 
mustahkamlanib boriladi.
Q
tovushini hosil qilishda asosan taqlid qilish usulidan foydalanish 
tavsiya etiladi. Buning uchun bola qarg‘aning qag‘illashiga (qa-qa-qa), 
tomoqning qattiq qirishga taqlid qilishi lozim. Bu jarayonni logoped 
aw al bolaga ko‘rsatib beradi, so'ng bola logopedga taqlid qilib, uni 
qaytaradi. Bu usul orqali hosil qilingan 
q
tovushi aw al bo'g'inlarda, 
so'ng so'zlarda, gaplarda, she’rlarda mustahkamlanadi.
Parakappatsizmda 
k, q
tovushlari 
t
va x tovushlariga almashtirilishi 
nazarda tutilib, yuqorida bayon etilganlardan tashqari 
k, q
va 
t, k, q
va 
x
tovushlarini bir-biridan farqlash bo'yicha og'zaki va yozma mashqlar 
o'tkaziladi.