M. Y. Ayupova

22-rasm. L
tovushi
artikulatsiyasi profili
104

---

mustaqil hosil bo‘lganidan keyin logoped bolaga tilni yuqoriga, tishlar 
orasiga olib 1 tovushini talaffuz etishni taklif etadi. 
L
tovushi nutqda aniq 
hosil b o 'lgach , u ochiq, yopiq b o ‘g ‘inlarda, so'zlarda, jum lalarda, 
she’rlarda mustahkamlanadi.
3-usul. Logoped bolaga a tovushini talaffuz qilishni va shu zahotiyoq 
tilning uchini keng yoyib yengilgina tishlashni taklif etadi. Bunda 
I
tovushi 
aniq hosil bo'ladi. Shundan so'ng 
I
tovushini to'g'ri artikulatsiyada talaffuz 
etish o'rgatiladi. 
L
tovushi nutqda aniq va to 'g 'ri hosil bo'lgach, u 
bo'g'inlarda, so'zlarda, jumlalarda, she’rlarda mustahkamlanadi.
Til orqa va chuqur til orqa tovushlari (k, g, x, q, g‘) dagi
kamchiliklarni tuzatish
Talaffuz vaqtida 
k, q
tovushlari hosil bo'lm asa kappatizm, 
g, g ‘
-
gammatsizm, 
x, h
— xitizm deb ataladi. Ushbu tovushlar nutqda boshqa 
tovushlarga almashtirilsa 
parrakappatsizm, paragammatsizm, paraxitizm
deb ataladi.
Til orqa va chuqur til orqa tovushlari talaffuz qilinganda artikulatsion 
a ’zolar holati quyidagi holatda bo'ladi (23-rasm).
K -G
tovushi talaffuz qilinganda tilning orqa qismi yumshoq tanglay 
tom on yoysimon shaklida ko'tarilib, pastki tishlarga tegib turadi. Qattiq 
tanglay bilan tilning o'rta qismi orasidagi masofa torayadi. Shu masofadan 
siqilib, kuch bilan yorib chiqqan havo 
к
va g undosh tovushini hosil qiladi.
X
tovushi talaffuzi vaqtida lablar va tishlar oralig'i o 'rta va orqa 
qismi yoysimon shaklda yuqori tomon ko'tariladi va tanglayga tegib turadi. 
Qattiq tanglay bilan tilning oxirgi qismi o'rtasida m a’lum oraliq hosil 
bo'ladi. Yumshoq tanglay esa biroz ko'tariladi. Tilning orqa qismi va 
yumshoq tanglay oralig'idan sirg'alib o'tgan havo to'lqin i yum shoq 
tanglayni titratib shovqin hosil qiladi.
H
tovushi talaffuzi vaqtida artikulatsiya organlari awalgi tovushdek 
bo'lib, butun nutq a ’zolari erkin holatda bo'ladi. Chiqayotgan havo oqimi 
hech qanday to'siqqa uchramay, h undosh tovushini hosil qiladi.
Q
tovushi talaffuzi vaqtida tishlar oralig'i bir barmoq kengligida ochiq 
bo'lib, lablar erkin holatda turadi. Tilning 
chekkaqism i yuqori tish lar qatoriga tegib 
turadi. Tilning orqa qismi va o'zagi yoysimon 
shaklda egilib, yumshoq tanglayga tegib turadi.
Bunda til o'zak tom on tortilib, til bilan qattiq 
tanglay orasidagi masofa torayadi. Havo oqimi 
toraygan masofani yorib, shovqinli q tovushini 
hosil qiladi.