|
S, z, sh,
r
to v u s h la r ta la f f u z id a g i k a m c h ilik la r n i tu z a t is h b o 'y i c h a
o 'tk a z ila d ig a n m a s h g 'u lo tla r u c h u n m a s h g 'u lo t reja m a tn in i yozing.
10. M ax su s b o la la r b o g 'c h a s id a lo g o p ed m a s h g 'u lo tin i k u z a tin g va ta h lil
qiling.
Tayanch tushunchalar:
1. D islaliy a (g re k c h a d is -q is m a n , la lia - n u tq ) — n u tq n in g q is m a n b u z ilish i.
2. G a m m a ts iz m (g re k c h a g a m m a
g
h a rfin in g n o m i) —
G
to v u sh i ta la ffu z id a g i
k a m c h ilik .
3. K a p p a tsiz m (g re k c h a k a p p a —
К
h a rfin in g n o m i) —
К
to v u sh i talaffu
zid ag i k am ch ilik .
4.
L am b d atizm (g rekcha lam b d a —
L
h a rfin in g n o m i) —
L
tov u sh i talaffuzdagi
k a m c h ilik .
5. P ro g e n iy a (g rek ch a p g o g e n u s - p astk i ja g ') - p astk i ja g 'n in g o ld in g a
c h iq ish i.
6. P ro g n a tiy a (g rek ch a p ro g n a th a s - y u q o ri ja g ‘) - y u q o ri ja g 'n in g o ld in g a
c h i-q ish i.
7. R o ta tsiz m (g re k c h a rh o ta c is m is - P o h a rfin in g n o m in i b ild ira d i) - r
to v u sh i talaffu zid ag i k am ch ilik .
8. S ig m a tiz m (g re k c h a sig m a -
S
h a rfin in g n o m in i b ild ira d i) - s irg 'a lu v c h i
v a s h o v q in li to v u s h la r ta la ffu z id a g i k a m c h ilik .
107
Ю-ВОВ. RINOLALIYA
1
Rinolaliya (grekcha so‘zdan olingan b o iib , rhinos — burun, lalia —
nutq) nutq apparatining anatom ik va fiziologik kamchiliklari sababli ovoz
tembri va tovushlar talaffuzidagi buzilishdir. Rinolaliyani o ‘rganish tarixi
juda uzoq va mashaqqatli y o in i bosib o ‘tdi. M uammoni o'rganishda
shifokorlar, psixologlar, defektologlar o ‘zlarining katta hissalarini
qo‘shdilar.
Lab va tanglay yoriqlari bilan izohlanadigan rinolaliya tibbiyot va
logopediyaning turli tarmoqlari uchun xirurg-stomatologlar, ortodontlar,
psixonevrologlar, logopedlar uchun muammo, ahamiyatga molik o'iganish
obyekti, predmeti hisoblangan.
Rinolaliya bo'yicha dastlabki ilmiy ishlar shifokorlar tom onidan
yozilgandir. Ularning harakatlari tanglay bo'rtm asini to'liq tiklashga
qaratilgan edi, qayta hosil qilingan tanglay pardasi yetarli darajada uzun
va harakatchan bo'lishi va halqumning orqa devori uchun birika olishi
lozim. Bu samaraga erishish nutqdagi manqalikni yo'qotishga imkoniyat
yaratadi yoki uni bartaraf qiladi.
N.I. Pirogov (1844), N.V. Voronsovskiy (1875), P. Subbotin (1895),
М. I. Paykin (1996) o'zlarining ishlarida operativtadbirlarta’sirida tanglay
razm eri qay d a ra jad a o 'z g a ris h i, tan g la y ra z m e rla rin in g qaysi
ko'rsatkichlari manqalanishdagi logoterapiyaga yaxshi ta ’sir ko'rsatishi
kabi masalalarni muhokama qilganlar.
N .I. Pirogovning shogirdi N.V. Voronsovskiy 1870-yilda normal
nutqni tiklash yoiida uranoplastika qilish orqali oldinga bir qadam qo'yildi
deb t a ’kidlagan. U n in g fik ric h a , u ra n o p la stik a d a n keyin ham
m anqalanishni saqlanib qolishining sababi yum shoq tanglayning
ikkilamchi qisqarishi, harakatchanligining yetishmovchiligidir. Lekin,
uning fikricha talaffuzdagi nuqsonlarni har kuni mashq qilish orqali
korreksiyalashda nutq sekin-asta tushunarli bo'la boshlaydi.
Jarrohlar tomonidan og'iz bo'shlig'idagi anatomik defektni bartaraf
qilish bo'yicha sezilarli ijobiy ishlar qilinganligiga qaramay, ulardan hech
biri jarrohlik muolajasi yordamida nutqni fonetik yo'nalishida shakl
lantirish bo'yicha ijobiy natijalarga erisha oladi. Urnoplastika rinolaliklar
nutqidagi nazal talaflfuzni o'z-o'zidan bartaraf qilmaydi, deb e ’tirof etiladi.
A. A. Limbergning ko'rsatishicha, xirurg mavjud yorug'likli deformatsiyani
davolash va bartaraf etishdagi ishda o'zining zimmasiga tushadigan vazifani
aniq tasaw ur qilish kerak bo'ladi. Xirurgik davolashning vazifasi —
mumkin qadar zararlangan organlarni, ular faoliyatini buzmasdan, shakl
va kattaligini to'liq qayta tiklashdir.
Chet el mutaxassislari rinolaliyani o'rganish va logoterapiyaning
rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar.
Lem one, M akuen, Kez va boshqalar (XX asr boshi) tanglay
108
yoruqliklarini jarrohlik tom onidan davolashni takomillashti rdilar va har
doimo jarrohlik aralashuviga ko‘ra ta ’lim jarayoni o ‘smir va katta yoshdagi
kishilarga nutqdagi manqalanishni bartaraf etishda katta imkon yaratadi,
deb ta ’kidlaganlar.
Nuqson mohiyatini va uni bartaraf etish imkoniyatlarini tibbiy va
pedagogik hamda tibbiy tom ondan o ‘rganish ochiq manqalanishda nutq
buzilishlarini bartaraf etuvchi pedagogik metodlarda ikki yo‘nalish vujudga
keldi.
Ularning
Do'stlaringiz bilan baham: |
