|
Logopediyaning ahamiyati
L ogopediya fa n sifatida m u h i m nazariy va am aliy a h a m iy a tg a egadir.
U tilning, n u tq n in g ijtimoiy m oh iy ati, b o la n in g n u tq i, tafakkuri va b u tu n
ruhiy faoliyatning c h am b arch q s, b o g ‘liqligi bilan belgilanadi.
N u tq vazifasi in s o n n in g m u h i m ruhiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
N u tq rivojlanishi ja ra y o n id a bilish faoliyatining oliy shakllari, tafakkur
qobiliyatlari shakllanadi. S o ‘zning ahamiyati o ‘z - o ‘zidan um um lashtiruvchi
hisoblanadi va shu m u n o s a b a t bilan o ‘zida nafaqat nutq birligini, balki
tafakkur birligini h a m n am o y o n qiladi. U lar aynan o ‘xshash em as va m a ’lum
darajada bir-biriga b o g i i q b o ‘lm ag an ho ld a paydo b o i a d i . Lekin bolaning
ruhiy rivojlanishi ja ra y o n id a m urak k ab , sifat jih a td a n yangi birlik nutqiy
tafakkur, nutqiy fikrlash faoliyati pay d o bo'ladi.
N u tq iy m u o m a l a qobiliyatini o ‘zlashtirish o'z iga xos insoniy, ijtimoiy
aloqalar u c h u n z a m in hozirlaydi. U tufayli bolaning a tro f-m u h it haqidagi
ta s a v v u r la r i s h a k l l a n d i va o y d i n l a s h a d i , u n i ak s e tti r i s h s h a k lla r i
takom illashadi.
B o lan in g n u t q n i o ‘zla s h tiris h i u n in g x a tti- h a r a k a tl a r in i a n g la sh ,
r e j a la s h tir is h va t a r t i b g a s o lis h g a i m k o n b e r a d i. N u t q i y m u o m a l a
I'aoliyatning turli shakllarini rivojlantirish va j a m o a m e h n a t i d a ishtirok
etish u c h u n m u h im sh a rt-s h a ro itla r yaratadi.
U yoki bu d a r a j a d a g i n u t q b u z i lis h la r i ( n u t q b u z i l i s h l a r i n i n g
xususiyatiga bog‘liq holda) b o lan in g barch a ruhiy rivojlanishlariga salbiy
t a ’sir etadi, uning faoliyatida, y u rish-turishida aks etadi. O g ‘ir nutqiy
buzilishlar aqliy rivojlanishga, ayniqsa, bilish faoliyati oliy darajalarining
shakllanishiga t a ’sir etishi m u m k in . Bu nu tq va tafakkurning c h a m b a rc h as
b o g ‘liqligi, ijtimoiy, j u m l a d a n nutqiy a loqalarning cheklanganligi bilan
bog'langandir. Bu ja r a y o n d a bolaning a tro f-m u h itn i idrok etishi am alga
oshadi.
N u tq buzilishi, nutqiy m u o m a la n in g cheklanganligi bola shaxsining
shakllanishiga salbiy t a ’sir k o ‘rsatishi, aslida b o ‘lmagan ruhiy buzilishlarni,
hissiy-irodaviy sohaning o ‘ziga xos xususiyatlarini keltirib chiqarishi, uning
xarakteridagi salbiy fazilatlar (tortinchoqlik, q a t ’iyatsizlik, odam ovilik,
salbiylik, n o m u k a m m a llik tu y g ‘usi)ning rivojlanishi u c h u n y o ‘l ochib
berishi m um kin.
Bularning barchasi savodxonlikni egallashga, u m u m a n o ‘zlashtirishga,
k a s b , ta n la sh g a salbiy t a ’sir k o ‘rsatadi. D e m a k , lo g o p e d iy a fanining
aham iyati bolaning nutqiy buzilishini b a rta ra f etish, shu bilan birga uning
m u k a m m a l, h a r t o m o n l a m a rivojlanishini t a ’m in la sh d a n iboratdir.
Logopediyaning boshqa fan lar bilan aioqasi
Logopediya boshqa fanlar bilan c h a m b a rc h a s b o g i a n g a n d i r . Shaxsga
h a r t o m o n l a m a t a ’sir k o ‘rsatish, nu tq buzilishini b a rta ra f etish va oldini
olish bilan o m i l k o r o n a s h u g ‘u]lanish u c h u n n u tq d a g i n u q s o n la r n in g
belgilarini, ularning etiologiyasi, m ex an izm lari, nu tq faoliyati buzilishi
tarkibidagi nutqiy va nutqsiz belgilar m u n o sab atlarin i bilish kerak. Bu
logopediyaning b o sh q a fanlar bilan b o ‘ladigan aloqasini belgilaydi.
Tizim lar ichidagi va tizim lararo aloqalar bor. Tizim ichidagi aloqalarga
pedagogika h a m d a maxsus pedagogikaning turli sohalari: surdopedagogika,
tiflopedagogika, oligofrenpedagogika, u m u m iy va maxsus psixologiya bilan
boMadigan aloqalari kiradi. T izim lararo aloqalarga esa tibbiy-biologik va
tilshunoslik fanlari o ‘rtasidagi aloqalar kiradi.
Logopediya u m u m iy a n a to m iy a va fiziologiya, nu tq m exanizm lari,
n u tq ja ray o n in in g bosh m iyada tashkil etilishi haqidagi, n u tq faoliyatida
ishtirok etadigan a nalizatorlarning qurilishi va harakatga kelishi haqidagi
bilim lardan foydalanadi.
N u t q b u z i l i s h i m e x a n i z m l a r i n i t u s h u n i s h t u z a t i s h j a r a y o n i
q o n u n i y a t l a r i n i a n iq la s h u c h u n oliy ruhiy f u n k s iy a la rn in g d i n a m i k
lokalizatsiyalanishi t o ‘g ‘risidagi, n u tq n in g o n g d a shakllanishi borasidagi
bilimlarni egallash kerak b o ‘ladi.
N u t q m u rak k ab funksional jarayondir. U n in g asosida m u lo q o t ja r a -
yonidagi til belgisi tartiblaridan q o ‘llanish yotadi. Tilning m u rak k ab tizimi
uzoq m uddatli ijtimoiy-tarixiy rivojlanish m ahsuli bo'lib, u bola to m o n id a n
nisbatan qisqa m u d d a tla r d a o 'zlash tirib olinadi.
N u tq iy tiz im b osh miya a ’z olarining faoliyatiga asoslanadi. U la rd a n
h ar biri n u tq faoliyatining o ‘ziga xos vazifasini bajaradi.
A. R. Luriya miya faoliyatini u c h ta funksional blokka ajratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
