псуropsixolingvistik nazariyalari haqidagi t a ’lim ot logopediyaning ta biiy-
ilmiy, psixoflziologik asosidir.
I.P. Pavlov t a ’lim o tig a m uv o fiq n u tq b o s h m iy a n in g m u r a k k a b
psixologik funksiyasini, lining ikkinchi signal tizim ini o 'z id a n a m o y o n
ctadi. Bu csa signallarning signali sanaladi.
Birinchi va ikkinchi signal
tizimlari bir-biri bilan uzviy bog'lan g an d ir. Ikkinchi signal tizim i b irinchi
tizim asosida shakllanadi. A m m o keyinchalik ikkinchi signal tizim in in g
birinchi signal tizim iga tartibga soluvchi t a ’siri n a m o y o n b o ‘ladi. S o ‘z
alohida xususiyatning signali, umum lashtirish, m avhumlashtirish qurolidir.
Birinchi va ikkinchi signal tizim lari orasidagi o ‘zaro m u ra k k a b aloqalarni
h is o b g a o lish n u t q b u z i l i s h i n i t u z a t i s h , b u z i l g a n n u t q va n u t q s i z
funksiyalarning o ‘rnini bosish ustida sam arali logopedik ish olib borish
u c h u n im koniyat yaratadi.
Logopediya fanining quyidagi vazifalarini ajratib k o 'rsatish m u m k in :
1. N u tq buzilishining turli shakllarida nutq faoliyatining o n to g en ezin i
o'rganish.
2. N u t q buzilishlarining
keng tarqalganligi, alom atlari va darajalarini
aniqlash.
3. N utqiy faoliyati buzilgan bolalarning o ‘z - o ‘zidan va biror m aqsadga
qaratilgan rivojlanish dinam ikasini, shu n in g d ek , nutqiy zaiflikni ularn in g
sh ax s sifa tid a y e tis h u v ig a , r u h iy riv o jla n is h ig a , tu rli k o ‘r in is h d a g i
faoliyatlarini
n a m o y o n qilishga, o ‘zlarini tutishlariga t a ’sirini aniqlash.
4. Rivojlanishida turli xil farqlar b o ‘lgan b olalarda (eshitish, ko'rish,
fikrlash qobiliyatining h a m d a ta y a n c h harakat a p p a ra tin in g buzilishi
hollarida) nutqning shakllanishi va nu tq buzilishlari xususiyatini o'rganish.
5. N u tq buzilishining kelib chiqish sabablari, m e x an izm lari, tuzilishi
va alom atlarini aniqlash.
6. N u tq buzilishlarining pedagogik tashxisi, rnetodlarini ishlab chiqish.
7. N u tq buzilishlarini tartibga solish.
8. N u tq buzilishini b a r ta r a f etish tam oyillari, differensiyalashgan
m e to d lari va vositalarini ishlab chiqish.
9. N u tq buzilishining oldini olish rnetodlarini takom illashtirish.
10. Logopedik y o r d a m n i tashkil etish m asalalarini ishlab chiqish.
Logopediyaning yuqorida ko'rsatilgan vazifalarida
uning h a m nazariy,
h a m am aliy y o'n alishlari bclgilab berilgandir. U n in g nazariy t o m o n i —
n u t q buzilishlarini o 'rg a n ish h a m d a ularning oldini olish, aniqlash va
tuzatishning ilmiy asoslangan rnetodlarini ishlab chiqishdan iborat. Amaliy
t o m o n i — n u tq buzilishining oldini olish, aniqlash va b a r t a r a f etishni o ‘z
ichiga oladi. L o g o p e d iy a n in g nazariy va a m a liy vazifalari b ir-b irig a
c h a m b a r c h a s bog'lan g an d ir.
Q o ‘yilgan vazifalarni hal etish uch u n quyidagilarni am alg a oshirish
kerak:
1) f a n l a r a r o a l o q a l a r d a n f o y d a l a n i s h va n u t q h a m d a u n d a g i
4
n u q s o n l a r n i o ‘ r g a n u v c h i k o ‘p l a b m u t a x a s s i s l a r ( p s i x o l o g l a r ,
ncyropsixologlar, neyrofiziologlar,
tilshunoslar, pedagoglar, turli ixtisosdagi
shifokorlar va b o s h q a kishilar)ni h a m k o rlik d a ish olib b o r is h g a ja lb etish;
2)
nazariya sohasidagi yangiliklarni am aliyotga te z ro q ta tb iq etish
uch u n fan va amaliyot o ‘rtasidagi aloqalarni, nazariy va amaliy m uassasalar
orasidagi h am k o rlik n i t a ’m in lash ;
.3) n u t q n i n g b u z i l i s h i n i o ‘z v a q t i d a a n i q l a s h v a b a r t a r a f e tish
tam oyillarini a m a lg a oshirish;
4)
n u tq buzilishining' oldini olish u c h u n aholi o 'rta s id a
log o p ed ik
bilim lar ta rg 'ib o tirJ olib borish,
Y u q o rid ag i v a z ifa la rn in g bajarilishi lo g o p e d iy a n in g t a ’sir k u c h i n i
belgilaydi.
L o g o p ed ik t a ’sir e tis h n in g asosiy y o 'n a lish i n u tq n in g rivojlanishi,
n u q s o n li n u t q n i t u z a t i s h v a n u q s o n l a r n i n g o ld in i o l i s h d a n i b o r a t.
Logopedik ish ja r a y o n i d a se z u v c h a n lik qobiliyatini rivojlantirish; uni
h arakatga keltiruvchi k u c h , ayniqsa, n u tq q a t a ’sir etuvchi h a ra k a tla rn i
bilish, ayniqsa, ta fa k k u r faoliyatini, xotira, diqqat jaray o n larin i rivojlan
tirish; s h u n in g d e k , ijtim oiy m u n o s a b a tla r n i
tartibga solish, yaxshikish
bilan bir v aq td a b o la shaxsini tarkib toptirish; ijtimoiy m u h itg a t a ’sir
etish n a z a rd a tutiladi.
Logo p ed ik j a r a y o n n i tashkil etish n u tq buzilishini t o ‘g ‘rilash bilan
bir q a to rd a psixofizik n u q s o n la rn i h a m tugatish yoki yengillatish u c h u n
sharoit yaratadi. U pedagogik t a ’sir qilishning m u h im m aqsadi b o 'lg a n
shaxsni h ar t o m o n l a m a k a m o l top tirish im konini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
