M. Y. Ayupova

} /
 
Rinolaliyada nutqning o ‘ziga x o s xususiyatlari
Rinolaliyada nutq kechikib rivojlanadi, ya’ni birinchi so 'zlar ikki 
yoshda va undan keyin paydo bo'ladi. N utq o'ziga xos sifatli xususiyatlarga 
ega bo'ladi. Impressiv nutq nisbatan norm al rivojlanadi, ekspressiv nutqda
119

---

aham iyatli o'zgarishlar bo'ladi. Birinchi navbatda bem orlar nutqining 
kam tushunarliligini ta ’kidlash zarur. Og‘iz b o ‘shlig‘ida tilning nuqsonli 
holati natijasida undosh tovushlar til uchi holatining o'zgarishi va yuz 
muskullarining ortiqcha faollashuvi hisobiga hosil b o iad i. Til uchi holatini 
bu kabi o'zgarishlar nisbatan doim iy b o iib , m a iu m b ir tovushlarning 
artikulatsiyasi bilan o 'z a ro m unosabatda b o ia d i. B em orlar u chun b a ’zi 
undosh tovushlarning talaffuzi katta qiyinchilik tug'diradi, y a’ni /, 
t, o,
ch, sh, j, r
tovushlari uchun yuqori tishlar va alveollar oldida zaruriy 
to'siq yarata olm aydilar, s, z tovushlarining talaffuzi uchun pastki tishlar 
oldida to'siqni hosil qilm aydilar va og'izdan nafas chiqara bilm aydilar, 
Shuning uchun rinolaliklarda sirg'aluvchi va shovqinli undosh tovushlar 
talaffuzi o'ziga xos jaranglashga ega b o ia d i. 
K, g
tovushlari um u m an 
yo'q b o ia d i, yoki xarakterli portlash ular o 'rn in i bosadi. Unli tovushlar 
tilning orqaga tortilishi va havoni burundan chiqishi bilan talaffuz qilinadi 
va sustlashgan lab artikulatsiyasi bilan xarakterlanadi. Shu tarzda unli va 
undosh tovushlar kuchli burun ottenkasi bilan shakllanadi. U larning 
artikulatsiyasi aham iyatli darajada o'zgargan b o ia d i va tovushlar o 'z a ro
aniq differensirlashm agan b o ia d i. R inolalik nutqining tinglovchi uchun 
umum iy xarakteristikasi - burun ottenkasi xirillashgan tovushlardir. Bunda 
jarangsiz tovushlar x tovushiga yaqin holda,