M. Y. Ayupova

p, b, m,
yum shoq til oldi 
t, d, n,
sonor / tovushlarga e ’tib o r qaratiladi. Sirg'aluvchi, shovqinli, affrikat 
tovushlar o'rnini m os keluvchi biron tovush vaqtinchalik egallab turishi 
m um kin. Eng so'nggida 
"r
tovushi ustida ishlanadi.
Bu b o sq ic h d a a rtik u la ts iy a n i ta y y o rla sh m a q sa d id a b ir q a to r
artikulatsion m ashqlarni o'tkazish tavsiya qilinadi.
Grammatik so ‘z shakllarini taqqoslash
Yuqorida ta ’kidlaganim izdek, faol lug'atda yetarli m iqdorda predm et 
nom lari (otlar 100-150 dan ortiq) va harakat nom lari (fe’llar 4 0 -5 0 dan 
ortiq) mavjud bo'lsa, turli xil shakllarini taqqoslashga kirishish m um kin. 
Logoped butun nutqiy m aterialni har bir bolaning im koniyatini hisobga 
olgan holda tanlaydi. Olib borilgan ish yakunida bolalar birlik va ko'plik 
qo'shim chalarini qo'llash orqali otlarni o'zgartirishni bilishlari lozim , 
shuningdek, quyidagi fe’l shakllari zaxirasiga ega bo'lishlari lozim:
1. 2-shaxs birlikdagi buyruq mayli.
2. Hozirgi za m o n x abar mayli (1-2-3 -sh ax s birlikda; 3 -1 -shaxs 
ko'plikda).
3. O 'tgan zam on, 3-shaxs birlik va ko'plikda (bu bosqichda bajarilgan 
harakatlar zam on bo'yicha taqqoslanm aydi).
F e ’llam i tanlashda asoslarni navbatm a-navbat o'zgartirishni hisobga 
olish lozim . B unday o 'z g a rtiris h la r tu rg 'u n o 'z la sh tirilm a s a , faqat 
o'zlashtirish uchun qulay shakllar olinadi.
506

---

S o ‘zning bo‘g ‘in tarkibi va tovush talaffuzini shakllantirish
S o'zning b o ‘g‘in tarkibi ustidagi ishni m urakkablashtira turib, logoped 
ishlanayotgan so 'zlar qatoriga ketm a-ket kelgan undoshli so'zlar kiritiladi.
So'zlarni b o 'g 'in g a bo'lishda m orfem alam ing to'qnashuvi sodir bo'lishi 
shartligini tushuntirish tavsiya qilinadi, masalan: ko-ptok (kop-tok), bolg'a 
(bol-g'a)
A rtik u latsio n m ash q lar k e tm a -k e tli u n d o sh tovushlarni gapirish 
m ashqlari bilan alm ashtiriladi, am m o bu m ashqlarga bola to 'g 'ri talaffuz 
qiluvchi tovushlar kiritiladi. K etm a-ketli u n dosh tovushlar ishlanganidan 
so 'n g so'zlarga kiritiladi va albatti b o 'g 'in la b to 'g 'ri talaffuz qildiriladi.