M. Y. Ayupova

Bolalarda fonetik-fonematik nutq rivojlanmaganligini bartaraf etish
M aktabgacha tarbiya m uassasalarida nutq kam chiliklariga ega bo'lgan 
bolalarni tarbiyalash bolalar bog'chasi tarbiya dasturiga muvofiq tashkil 
qilinadi Fonetik-fonem atik nutq kamchiligiga ega bo'lgan bolalar ommaviy 
tu rd ag i m ak tab g ach a tarb iy a m u assasalarn in g m ak tab ga tay y o rlo v
g u ru h larig a m o 'lja lla n g a n b ilim , k o 'n ik m a va m a la k a la r h ajm in i 
o'zlashtirishlari kerak.
F onetik-fonem atik jih atd an nutq rivojlanm agan bolalar guruhlariga 
olib kelingan bolalar 10 oy ichida u m u m ta’lim m aktabida muvaffaqiyatli 
bilim olish uchun zarur bo'lgan asosiy topshiriqlar, ko'nikm a va m alakalar 
hajm ini o'zlashtirib olishlari lozim.
N utq faoliyatining ayrim to m onlarini rivojlantirishga qo'yiladigan 
talablarni aniqlash m aqsadida quyidagi maxsus ishlar am alga oshiriladi:
— talaffuz m alakalarini shakllantirish;
— fonem atik idrokni rivojlantirish;
— tovush analiz va sintezi ko'nikm alarini rivojlantirish.
T u z a tu v c h i t a ’lim n in g m a q sa d i: b o la la r d a u m u m iy va n u tq
k a m c h ilik la rin i tu z a tis h h a m d a b o la la r n in g n u tq iy f a o liy a tin i 
rivojlantirishga yo'naltirilgan maxsus logopedik m etod va usullarni qo'llash 
yo'li bilan bolaning yoshiga m uvofiq lug'at boyligi va m ustaqil nutq 
bilan birga to 'g 'ri, aniq, ravon nutqni tarbiyalash.
Tuzatilgan nutqiy m aterial ustida quyidagi ishlar am alga oshiriladi:
— bolalarda so'zning m orfologik tarkibiga va so'zlam ing o'zgarishga 
e ’tiborni jalb etish ham d a so'zlam ing gapda bog'lanishini rivojlantirish;
— bolalarda oddiy yoyiq va q o 'sh m a gaplarni to 'g 'ri tuzish, m ustaqil 
nutqda turli konstruksiyadagi gaplarni qo'llash ko'nikm alarini tarbiyalash;
— mustaqil nutqni rivojlantirish:
— lug'atini boyitish:
466

---

— talaffuzini t o ‘g ‘rilash asosida savodga o'rgatish:
— ixtiyoriy diqqat va xotirani rivojlantirish.
Q uyida biz fo n etik-fonem atik nutq rivojlanm aganligini b a rta ra f etish 
bo'yicha M. Ayupova (1992) to m o n id an tavsiya etilgan logopedik ish 
tizim i bilan tanisham iz.
F onetik-fo nem atik nutq rivojlanm aganligini bartaraf etish bo 'y ich a 
olib boriladigan korreksion ish tizim i shartli ravishda 3 davrga b o 'lin ad i. 
U larning h ar birining m azm uni va hajmi jihatidan farq qilgan h olda bir- 
biriga bog'Iiq ham dir. K orreksion logopedik ishning oldingi davri keyingi 
davrdagi ish m azm unini o'zlash tirib olishga bolalarni tayyorlaydi.