M. Y. Ayupova

Aqli zaif bolalarda yozma nutqning buzilishlari
M .Ye. Xvatsev, D.I. Orlova va V.V. V oronkovalam ing m a’lumotlariga 
k o 'ra, aqlan norm al rivojlangan bolalarga nisbatan aqli zaif o'quvchilarda 
yozuvning buzilishi ko'proq qayd qilinadi.
A qli z a if o 'q u v c h ila r d a d isg ra fiy a n in g (g ra fik a n in g b u z ilish i) 
s im p to m a tik a s i, yozu v d ag i tu rli x a to la r s o n in in g k o 'p lig i b ila n
xarakterlanadi (V.V.Voronkova, D .I.O rlova va boshqalar).
U la r bolalarda disgrafiya, keng tarqalgan orfografik xatolar bilan 
birgalikda kuzatiladi. Bu til qonuniyatlarini yuqori darajada o'zlashtirish, 
ko'plab qoidalardan foydalanish zaruriyatini talab etadi.
N u tq rivojlanishidagi buzilish lar, b ir to m o n d a n , yozm a n u tq n i 
egallashdagi qiyinchiliklar bilan, boshqa to m o n d an , orfografik qoidalardan 
foydalanishdagi qiyinchiliklar bilan birga kuzatiladi.
Aqli z a if o 'quv chilarda disgrafiya k o 'p ro q m urakkab k o 'rinishd a 
kuzatiladi.
Aqli za if bolalarda disgrafiya sim ptom atikasining keng tarqalganiligi 
va o'zig a xosligi, idrok qilish faoliyatining rivojlanm aganligi, og'zaki 
n utqnin g buzilishi, til um um lashm alarining shakllanm aganligi, nutq- 
eshitish, k o 'rish analizatorlari faoliyatining buzilishlari bilan bog'Iiq. 
Shuningdek, yozuv harakat strukturasining buzilishlari ham o 'z aksini 
topadi.
Aqli zaif bolalarda analitik-sintetik faoliyatining buzilishi so'zning 
m orfologik strukturasini, tovush va gap strukturasini analiz qilishda ham
nam oyon bo'ladi. S o'zning to v u sh -b o 'g 'in strukturasi haqidagi noaniq 
tasaw u rlar ko'plab harflar tushib qolishiga, o 'rn in in g almashuviga olib 
keladi. S o 'z n in g m orfologik strukturasi h a q id a an iq ta sa w u rg a ega 
bo'lm aslik k o 'p lab agram atizm lar, sufiks va q o 'sh im ch ala r, ayniqsa, 
mustaqil yozuvda xatolarga yo'l qo'yishga zam in yaratadi. G a p strukturasi
447

---

analizining buzilishi, so ‘zlarning tushirib qoldirishda, q o ‘shib yozib ' 
yuborishda k o ‘rinadi. K o 'p lab xatolarga yo ‘l q o ‘yilishi shu aqli zaif 
bolalarning nutq tovushlari talaffuzidagi nuqsonlari bilan bog'Iiq.