M. Y. Ayupova

Mustaqil nutqning shakllanishi va leksik-grammatik qurilishning
buzilishlarini to'g'rilash bo‘yicha logopedik ishlarning o ‘ziga xosligi
Leksikaning rivojlantirilishida logopedik ishlarning o ‘ziga xosligi
L ogopedik-korreksion (to 'g 'rila sh ) t a ’sir qilish jaray o n id a lu g 'at 
boyligini oshirish, so 'z m a’nosini aniqlash, sem antik m aydon va leksik 
tizimni shakllantirish bo'yicha ish olib boriladi. Sifatlar, fe’llar va predikativ 
lug'at alohida e ’tiborga m olik bo'ladi.
Y ordam ch i m ak tab larn in g quyi sinflarda olib boriladig an ishlar 
o 'y in lard an foydalanilgan holda, k o 'p ro q iste’mol qilinadigan fe ’llar 
hisobiga lug'atni boyitish bilan boshlanadi ("Kim qanday ovoz beradi", 
"Kim qanday ovqatlanadi" va hokazo).
S ifatlarn i egallash rang, sh ak l, h ajm n i an g latu v c h i s o 'z la rd a n
boshlanadi. Keyinchalik balandlik, qalinlik, uzunlik, kenglik, og'irlik va 
m azani anglatuvchi o'zlashtirish davom ettiriladi.
K eyinroq otlardan yasalgan sifatlarni o'rgan ish ustida ishlar olib 
boriladi. Shuningdek, sem antik jihatd an m urakkab bo'lg an so 'z la r — 
sifatlar o'zlashtiriladi (m asalan, insoniy fazilatlarni anglatuvchi sifatlar).
Predikativ lug'atni rivojlantirish bilan bir vaqtda nom inativ lug'atni 
boyitish bo'yicha ishlar davom ettiriladi. Umumlashtiruvchi xarakterga ega 
bo'lgan so'zlarni o'zlashtirish alohida ahamiyatga ega. U lar bolalarning 
analitik-sintetik va umumlashtirish operatsiyalarining rivojlanishiga ijobiy 
ta ’sir etadi.
L ug'atni boyitish olm oshlar, son, ravish va boshqa so 'z turkum lari 
hisobiga ham am alga oshiriladi.
Aqli za if bolalarning lug'atini boyitishda sinonim so'zlarni aniqlab 
o'rganish ham tavsiya etiladi.
Y o rd a m ch i m a k ta b la rd a s o 'z m a ’n o la rin i an iq lash u s tid a olib
boriladigan ish, atrofdagi predm et va hodisalar haqidagi tasaw u rlar bilan 
uzviy bog'Iiq. P redm etlarni tasniflash (turlarga ajratish) nutqdan tashqari 
bo'lgan (nutqiy b o'lm ag an ) reja asosida (m asalan, rasmlarni ikki guruhga 
b o 'lib ajratish), shuningdek, nutqdan foydalanilgan holda olib boriladi. 
M asalan, ko'rsatilgan barcha predm etlarni bir nom bilan aytish. Bolalarni 
turli toifadagi p red m etlarn i o'rg an ish i va o'zlash tirish larig a y o rd am
beradigan yozm a m a’lum otlar va rasm lar tavsiya etiladi.
S o 'z m a ’nosi ustid a, uning aniq m a ’nosidan asta-sek in lik b ilan
gram m atik m a’nosiga o 'tish va uni o'zlashtirishga alohida o 'rin ajratiladi.
443

---