M. Y. Ayupova

Nutq buzilishining umumiy tavsifi
Aqli za if bolalarda nutqning buzilishi tizim li (sistem ali) xarakterga 
ega. U larda nutqiy faoliyat bilan bog'Iiq barch a harakatlarning u yoki bu 
darajada shakllanm aganligi nam oyon b o ‘ladi-ki, bular m otivatsiyaning 
zaifligi, nutqiy m unosabatga bo'lgan talabning pasayishi, nutq faoliyatini 
program m alashtirishning qo'pol buzilishi, nutqiy harakatlarning ichki 
program m asi, nutqiy program m aning qo 'llan ish i, nutq ustidan n azorat, 
oldindan o'ylangan natijani taqqoslash operatsiyalarini buzilishi kabilardir.
Aqli z a if b o la la rd a nutq iy bayon qilish tu rli d arajad a b u zilad i 
(m azm unan, til jih atid a n , sensom otor darajada). Eng rivojlanm aganlari 
murakkab darajalar (m azm un, tilga oid) hisoblanadi. U lar yuqori darajada
433

---

20-BOB. AQLI ZAIF BOLALAR BILAN OLIB 
\
BORILADIGAN LOGOPEDIK ISHLARNING 0 ‘ZIGA 1
XOS 
x u s u s i y a t l a r i
Aqli zaif bolalarda nutq buzilishi va u larni m e ’yorga keltirish 
xususiyati oliy nerv (asab) faoliyati ham da psixik rivojlanishning o'ziga 
xos tom onlari bilan belgilanadi.
A qli z a if bolalarda bilish fa o liya tin in g o liy sh akllarin i yax sh i
rivojlanmaganligi fikrlashning yuzakiligi, nutqni sekin rivojlanishi va sifat
jihatidan о ‘ziga xosligi, xatti-harakatini so ‘z orqali nazorat qilishni izdan
chiqishi hissiy-irodaviy sohani to ‘laqonli emasligi kuzatiladi.
Debil darajasidagi aqli zaif bolalarda nutq rivojlanishining о ‘ziga xos
xususiyatlari.
Aqli za if bolalar uchun nutqning kech rivojlanishi xarakterlidir. Kuchli
orqada qolish nutqqacha bo ‘Igan davrdayoq kuzatiladi. Agar go ‘daklarda
chug'urlash 4 oyligidan 8 oyligigacha m e ’yorida paydo b o ‘Isa, aqli za if