M. Y. Ayupova

/ 
2
27-rasm . Efferent motor va
dinamik afaziyada miyaning
jarohatlanishi:
/ —Efferent motor afaziya;
2 —dinamik afaziya.
261

---

K o 'p in c h a m ujassam afaziya n o m in i olgan afaziyali b e m o rla r 
uchraydi: afferent-efferentli, efferent-dinam ik tarkibiy qism bilan, senso­
m o to r afaziy a va sh u k a b ila r. Bu tra v m a yoki b o sh m iya q o n
aylanishining buzilishida yaqin yotgan nutq sohalarining ham aziyat 
chekishi yoki zararlan ish n in g b ir n ec h ta o 'c h o q la ri mavjud b o 'lish i 
tufayli kelib chiqadi.
Afaziyada oliy p o 'stlo q funksiyalarini tekshirish quyidagi sxem a 
bo'yicha o'tkaziladi:
1. N utqiy m uloqotga um um iy qobiliyatni tekshirish — bem orning 
shaxsiy nutqini qanchalik to'laqonlilig in i aniqlash m aqsadida suhbat 
o'tkazish. Bem or tom on idan kundalik, vaziyatli nutqni tushunish, nutqiy 
faollik darajasi aniqlanadi.
2. N u tq n i tu s h u n ish n i te k sh irish . B ir va k o 'p qism li m axsus 
ko'rsatm alar og'zaki beriladi; predm etlarni topish bo'yicha vazifalar berish; 
qisqa eshitilgan m atnlarni qayta hikoya qilib berish; m antiqiy gram m atik 
ko'rsatm alarni hal qilish tak lif etiladi. F onem atik eshituv tekshiriladi; 
nutq eshituv xotirasi; m aqollar m a’nosini tushunish tekshiriladi.
3. Ekspressiv nutqni tekshirish: avtom atizatsiyalangan nutqni turli 
og'irlik darajasidagi tovush, b o 'g 'in , so'zlarni tak ro rlash , p red m etli 
rasmlarni nom lash, harakatlarni nom lash, sujetli rasm lar bo'yicha ibora 
va m atnlar tuzish, o'qilgan m atnni so'zlab berish tekshiriladi.
4. O 'qish, yozuv va hisobni tekshirish.
5. Oral, dinam ik va fazoviy praksisni tekshirish.
6. Akustik va optik gnozisni tekshirish.
Bemorning oliy po'stloq funksiyalarining tekshirish natijalariga xulosa 
qilishda quyidagi rejaga muvofiq bem o r nutqiga um um iy tavsifnom a 
beriladi: bemorning aloqaga kirishish darajasi, atrof-m uhitda mo'ljal olishi, 
uning quw ati. Tushunishning buzilishi ko'rinishida ustunlik qiluvchi, 
nutqni tushunishning buzilishi darajasi xarakterlanadi: fonem atik eshituv, 
impressiv agram m atizm , vazifalarni bajarishdagi perservatsiyalanganlik, 
m urakkab k o 'rsa tm a la r va alohida so'zlarn i tushunish, n u tq-eshituv 
x o tira s in in g x u su siy a ti. E k sp re ssiv n u tq n in g y o 'q o lis h d a ra ja s i, 
perservatsiyalarning mavjudligi, verbal va literal parafaziyalar xarakteri; 
alohida tovushlar, so'zlar, so'z seriyalari va gaplarni takrorlash imkoniyati; 
nom lash, oddiy sujetli va sujetli-seriyali rasm lar bo 'yicha gap tuzish 
imkoniyati qayd etiladi. Ichida o'qish im koniyati, yozm a ko'rsatm alarni 
bajarish, o'qishning q o'po l buzilishida alohida so'zlarni tanish, diktovka 
ostida harf, so'z va gaplarni yozish, mustaqil yozuv, literal va verbal 
parafaziyalarning mavjudligi, harf, b o 'g 'in va gapda so'zlarning o 'rn in i 
alm ashtirish, tushirib qoldirishlar belgilanadi.
Bem orlam ing m atem atik harakatlar rejasini bajarishi, o'nlikdan o'tish 
im koniyati, oral va artikulyator apraksiyasining mavjudligi, dinam ik yoki 
konstruktiv-fazoviy apraksiyaning mavjudligi, optik va akustik gnozisning
262

---

saqlanganligi tekshiriladi. B em or sinchiklab tekshiriladi (so'rovnom a, 
testlar, chapaqaylikning mavjudligi).
Neyropsixologik m ujassam tekshiruvning tahliliga (shifokor, psixolog, 
logoped) asoslanib, afaziyaning shakli, barch a funksiyalarining y o ‘qolish 
darajasi haqida yakuniy xulosa qilinadi.