M. V. Lomonosovning ilmiy pedagogik maktabi faoliyati

4. Rus qomusiy olimi va pedagog M.V.Lomonosovning bolani axloqiy sifatlarini shakllantirishdagi ijtimoiy pedagogik qarashlari
1. Ta’limning jamiyatning yetakchi ijtimoiy faoliyati sifatidagi mohiyatini ochib beruvchi loyihalarni ishlab chiqish va bu loyihalarni turli darajadagi davlat dasturlarida amalga oshirish M.V. Lomonosov ning eng ko‘zga ko‘ringan jihati ta'lim sohasida katta ijtimoiy va ta'lim loyihalarini ilgari surish va amalga oshirish edi, bu o'sha davr uchun istisno emas edi. Umuman olganda, Yelizaveta I hukmronligi tarixchilar tomonidan "zodagonlar prognozi" davri sifatida tavsiflanadi. Ma’rifatli jamiyatda “loyihaviy ong” ustunlik qildi.
1.1. Ta'lim va fanni davlat manfaatlari bilan belgilanadigan ijtimoiy va madaniy loyihalar sifatida talqin qilish 1750-yillar Rossiyada mamlakatda ta'lim sohasini o'zgartirish va takomillashtirish bo'yicha bir qator o'ziga xos va mazmunli ta'lim loyihalarining paydo bo'lishi bilan tavsiflanadi. Bu jihatdan rus ta'limining rivojlanishiga eng katta hissa I.I. Shuvalov imperatorning sevimlisi va Lomonosovning ijtimoiy va ta'lim loyihalarini amalga oshirishdagi asosiy sherigi [13, p. 163].
Bunday loyihalash va islohot faoliyati markazi XVIII asrda Fanlar akademiyasi edi. milliy fan va madaniyatni yaratish, mamlakatda ta'limni rivojlantirish tarafdori bo'lgan. Fanlar akademiyasi aʼzolari tomonidan respublikada umumtaʼlim davlat boshlangʻich va oʻrta taʼlim tizimini yaratish, akademik taʼlim muassasalarini qayta tashkil etish va yangi taʼlim muassasalarini tashkil etishga qaratilgan 73 ta loyiha ishlab chiqilgan [3, s. 39, 41].
Yaqin vaqtgacha bu loyihalar tarix-pedagogika fanida ko‘rib chiqilmagan. Bu, birinchi navbatda, ob'ektiv qiyinchiliklarga bog'liq edi - ularning aksariyati nemis olimlari tomonidan mos ravishda nemis tilida yaratilgan. Ammo bu yagona narsa emas - "vatanparvarlik" istagi bor edi - bu hujjatlarni jim bo'lib, Lomonosov o'sha davr uchun noyob bo'lgan ta'lim loyihalarining ahamiyatini ta'kidlang va ta'kidlang.
Biroq, Mixail Vasilevich tarixchilarning bunday "xizmatiga" umuman muhtoj emas edi, chunki u haqiqatan ham mahalliy ma'rifat, fan va ta'limni rivojlantirishga qaratilgan keng ko'lamli va o'ziga xos loyihalar muallifi edi. Ular Rossiyada boshlang'ich maktablardan Fanlar akademiyasiga qadar ta'lim tizimini yaratish zarurligini ta'minladilar. Pyotr I davrida ushbu tizimning boshlang'ich va yakuniy nuqtalari aniqlandi - "raqamli maktablar" ochildi, Fanlar akademiyasi va universitet tashkil etildi.
Bir vaqtning o'zida umumiy ta'lim sohasida etishmayotgan bo'g'inlarni to'ldirish va ushbu tizimning barcha darajalarini keng miqyosda rivojlantirish kerak edi.
Konsentrlangan shaklda M.V.ning qarashlari. Lomonosovning ta'limni rivojlantirish to'g'risida o'zi yaratgan "Moskva gimnaziyalari to'g'risidagi nizom" (1755) va "Akademik gimnaziya to'g'risidagi nizom" (1758) loyihalarida xulosa qilingan, ularni rus pedagogikasining yorqin yutuqlari deb hisoblash mumkin. . "Katta" va "kichik" shaharlarda gimnaziyalar va maktablar tashkil etish loyihasi" xuddi shu qatorda talqin qilinishi kerak, uni tuzish tashabbusi, ehtimol, M.V.ga tegishli edi. Lomonosov. 1760 yil 1 noyabrda Moskva universitetining kuratori I.I. Shuvalov katta shaharlarda gimnaziyalar, kichik shaharlarda esa bolalarni gimnaziyalarga va “gimnaziyalardan kadetlar korpusigacha, akademiyaga, universitetga” qabul qilish uchun tayyorlanishi mumkin bo‘lgan savodxonlik maktablarini ochishni taklif qilgan (4. 32-33-betlar).
1.2. Ijtimoiy-madaniy ta'lim muassasalarini modernizatsiya qilish va yaratish Lomonosov o'z dasturini ishlab chiqish va amalga oshirishda uning loyihalash va islohot faoliyatining aniq ifodalangan xususiyatlarini belgilab beruvchi ikkita ob'ektiv omilga duch keldi. Birinchidan, Lomonosov Rossiyaning ta'lim tizimida yangidan ko'p narsalarni yaratishi kerak edi. Ikkinchidan, mavjud bo'lgan narsa tubdan qayta qurishni talab qildi.
Bu sohada Lomonosovning eng muhim faoliyati 18-asrda rus ta'limini modernizatsiya qilish uchun ikkita eng muhim ijtimoiy-madaniy institutni - Fanlar akademiyasi va Moskva universitetini o'zgartirish va yaratish edi. Keyinchalik u sohadagi barcha "ta'lim qavatlari" ni yanada qayta qurishni ta'minladi. Bunday ketma-ketlik, bir tomondan, majburiy edi, ikkinchi tomondan, strategik jihatdan to'g'ri, chunki o'sha davrning eng keskin muammosi o'qituvchilar korpusini tayyorlash edi.
Postsovet Rossiyasida ta'limni "yuqoridan" rivojlantirishning bunday ketma-ketligi 1940-yillarda rus diasporasi arbobi, taniqli faylasuf G.P. Fedotov. 1.2.1. Lomonosov Fanlar akademiyasi idorasining maslahatchisi lavozimida (1757) Akademiyaning o'quv muassasalariga rahbarlik qildi, Lomonosov Fanlar akademiyasi boshqaruvini qayta tashkil etish rejasini va uning nizomi loyihasini ishlab chiqdi. 1850-yillarda Lomonosov tomonidan yaratilgan ko'plab hujjatlarda o'z aksini topgan Fanlar akademiyasining faoliyatini isloh qilish dasturi quyidagi o'zaro bog'liq sohalarni o'z ichiga oldi:
• Akademiyaning barcha faoliyatining Rossiyaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga, uning rus jamiyati bilan yaqin aloqasiga qaratilganligi; Boguslavskiy M.V. M.V.ning hissasi. Lomonosov ijtimoiy-madaniy modernizatsiyada...
• Akademiyaning barcha faoliyati va hayotini tubdan “ruslashtirish”: akademiklar tarkibidan tortib uning ichki hayotini tashkil etishgacha;
• akademiklar faoliyatini rus yoshlaridan ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlashga qaratish, Fanlar akademiyasi qoshida yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash mumkin bo‘lgan maxsus o‘quv va ilmiy markazlarni tashkil etish;
• Akademiya faoliyatini, bu boradagi taʼlim faoliyatini tubdan kuchaytirish va mavjud taʼlim muassasalarini: Akademik universitet va Akademik gimnaziyani mos ravishda modernizatsiya qilish. Bunday keng ko'lamli dasturni amalga oshirish tufayli Sankt-Peterburg Fanlar akademiyasi Lomonosov davrida Rossiyaning madaniy va ma'rifiy hayotiga hal qiluvchi hissa qo'shdi, kuchli g'oyalar manbai bo'lib, doimiy ravishda o'ziga xos ta'lim-tarbiyaviy ta'limni ilgari surdi. loyihalar.
Fanlar akademiyasi jamiyat va hukumatni keng ko'lamli ta'lim islohotlari zarurligi to'g'risida xabardor qilishga hissa qo'shdi va Rossiyadagi maktab tizimidagi tub o'zgarishlarning asosiy yo'nalishlarini ko'rsatdi. Bu 18-asrning oxiriga kelib buni amalga oshirdi. ta’lim sohasida salmoqli yutuqlarga erishib, ta’lim, fan va umuman madaniyatni yanada rivojlantirishga zamin yaratadi (15, 41-bet).
Xulosa
Xulosa o’rnida aytish mumkinki, Lomonosov rus grammatikasini yaratdi va Rossiyada badiiy tilni tarkib toptirdi, bu esa adabiyot, poeziya va san`atning yana ?am o`sishida zo`r ahamiyatga ega bo`ldi. Fanlar akademiyasi qoshidagi universitet va gimnaziyaga boshchilik qilib yurgan paytlarida gimnaziya bilan universitet ishlarining umumiy qoidalarini belgilab berdi, gimnaziyaning o`quv rejasini va universitetning o`quv ishlari tartibini ishlab chiqdi, bu o`quv yurtlarida o`qitish printsiplari va metodlarini ko`rsatib berdi. Lomonosov 1758 yilda "Akademiya gimnaziyasi tartib-qoidalari"ni tuzib bu qoidalarda u o`rta maktablar umumiy ma`lumot beradigan hamda hamma tabaqa bolalari o`qiy oladigan bo`lishi kerak, degan fikrni qattiq himoya qildi.1.1. M.V.Lomonosov (1711-1765) A.S.Pushkin: "Lomonosov misli ko`rilmagan iroda kuchini misli ko`rilmagan tushunchalari bilan birga qo`shib turib, maorifning butun sohalarini qamrab oldi. Tarixchi, ritor, ximik, minerolog, rassom va shoir sifatida u hamma sohani chuqur o`rgandi", - degan edi. Lomonosov rus grammatikasini yaratdi va Rossiyada badiiy tilni tarkib toptirdi, bu esa adabiyot, poeziya va san`atning yana ?am o`sishida zo`r ahamiyatga ega bo`ldi. Fanlar akademiyasi qoshidagi universitet va gimnaziyaga boshchilik qilib yurgan paytlarida gimnaziya bilan universitet ishlarining umumiy qoidalarini belgilab berdi, gimnaziyaning o`quv rejasini va universitetning o`quv ishlari tartibini ishlab chiqdi, bu o`quv yurtlarida o`qitish printsiplari va metodlarini ko`rsatib berdi. Lomonosov 1758 yilda "Akademiya gimnaziyasi tartib-qoidalari"ni tuzib bu qoidalarda u o`rta maktablar umumiy ma`lumot beradigan hamda hamma tabaqa bolalari o`qiy oladigan bo`lishi kerak, degan fikrni qattiq himoya qildi.Lomonosov gimnaziya va universitetlar uchun bir qator darsliklar tuzdi. Uning "Ritorika"(1748) va "Rus tili grammatikasi"(1755) nomli kitoblari 50 yil davomida umumiy ma`lumot maktablari uchun eng yaxshi darslik bo`lib xizmat qilib keldi.Lomonosov gimnaziya va universitetlar uchun bir qator darsliklar tuzdi. Uning "Ritorika"(1748) va "Rus tili grammatikasi"(1755) nomli kitoblari 50 yil davomida umumiy ma`lumot maktablari uchun eng yaxshi darslik bo`lib xizmat qilib keldi.Moskva universitetining hamda universitet qoshida gimnaziyaning ochilishida M.V. Lomonosovning xizmati kattadir. Bu universitet va gimnaziya Rossiyada fan, maorif hamda madaniyat tarixida katta ahamiyatga ega bo`ldi.2. Tarbiyaning xalqchilligi xaqidagi g‘oya Ushinskiyning pedagogik nazariyasidagi eng asosiy g‘oyadir. "Xar bir mamlakatda bolalarni tarbiyalash tizimi", deb aytgan edi u, "Xalkning rivojlanish sharoitlari, uning extiyoj va talablari bilan belgilangan". «Hamma uchun umumiy bo‘lgan birgina tug‘ma moyillik borki, tarbiya xamisha shunga tayanishi mumkin: bu biz xalqchillik. deb atagan narsadir. Xalqning o‘zi tomonidan yaratilgan va xalqchillik asosiga qurilgan tarbiya shunday tarbiyaviy kuchga egaki, bunday kuch abstrakt g‘oyalarga asoslangan yoki boshqa xalqlardan olingan, eng yaxshi tizimlarda xam yo‘qdir»2. Tarbiyaning xalqchilligi xaqidagi g‘oya Ushinskiyning pedagogik nazariyasidagi eng asosiy g‘oyadir. "Xar bir mamlakatda bolalarni tarbiyalash tizimi", deb aytgan edi u, "Xalkning rivojlanish sharoitlari, uning extiyoj va talablari bilan belgilangan". «Hamma uchun umumiy bo‘lgan birgina tug‘ma moyillik borki, tarbiya xamisha shunga tayanishi mumkin: bu biz xalqchillik. deb atagan narsadir. Xalqning o‘zi tomonidan yaratilgan va xalqchillik asosiga qurilgan tarbiya shunday tarbiyaviy kuchga egaki, bunday kuch abstrakt g‘oyalarga asoslangan yoki boshqa xalqlardan olingan, eng yaxshi tizimlarda xam yo‘qdir»degan fikrlarni ilgari surgan.