M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

Birinchisi, 
matbuot erkinligining ijtimoiy - siyosiy asosi. Bu bosh 
asos matbuotning qaysi ijtimoiy borliqda, qanday tuzumda faoliyat 
ko'tsatishi, qaysi ijtimoiy ongning ko ‘rinishi ekanligi, qaysi mafkura va 
g ‘oyalarga xizmat qilishidan kelib chiqadi.
Ikkinchisi, 
matbuot erkinligining iqtisodiy asosi, bu asos matbuot 
nashrlari va ommaviy axborot vositalarining kim tomonidan, qaysi 
m ablagiar evaziga chiqarilishi bilan b o g iiq , ya’ni matbuot kimning 
m ablag i evaziga, iqtisodiy q o ilash i natijasida chiqsa o ‘sha uchun erkin 
b o iad i
Uchinchisi, 
matbuot erkinligining m a’naviy asosi, bu asos uni 
chiqarayotgan shaxs, guruh, unda ishlovchi jumalistlarning ichki dunyosi, 
dunyoqarashi, e’tiqodi bilan bogiiq.
Q ‘zbek jurnalistikasida matbuot erkinligi haqida tarixiy shior XX asr 
boshida Turkistonda vujudga kelgan jadid matbuotida k o ‘tarilgan edi. Bu 
matbuot 1906-yildan to 1916-yilgacha b o ig an davrda xalqni o ‘zligini 
anglashga, uyushishga chaqiradi. O ikaning moddiy va m a’naviy 
boyliklari talon - taroj qilinayotganini oshkor qiladi.
Sirojiddin Ahmedov hamda Qahramon Rajabovlarning jadidchilikka 
oid maqolalarida “Jadid matbuoti” o ‘z vakillarining fikrlarini e io n qilar 
ekan, xalqni “Har vaqt g ‘aflat uyqusidan uyg‘otuvchi”, “Milliy ongining
0 ‘zbekiston nulliy entsiklopediyasi. T . 2003. 5-jild. э0 8 b.
152

---

ochqichi” ekanligini namoyon etish bilan birga Turkiston xalqini hur 
fikrlashga va katta siyosiy kurashga hozirlay oldi.... degan fikrni aytishadi.
Jadid matbuoti namoyandalari ham mustamlakachi chor hukumatining 
matbuot erkinligi borasidagi qattiq zulmiga qarshi chiqqan edilar. Bunday 
jurnalist - publitsistlar safida Mahmudxo‘ja Behbudiy, Munavvarqori, 
Abdulla Avloniy va boshqalar bor edi.
Keyinchalik matbuot erkinligi masalasida katta o ‘zgarishlar sodir 
bo‘ldi. Burjua matbuoti erkin matbuot deb nom oldi. M a’lum darajada bu 
gapda haqiqat bor edi. Matbuot erkinligi undan xohlagancha foydalanish 
erkinligiga, boylik orttirish erkinligiga aylana bordi. Matbuotga shov -
shuvli, oldi — qochdi materiallarga, reklamalarga haddan tashqari keng 
o ‘rin berila boshlandi.
Ammo sho‘ro tuzumi davrida О ‘zbekistonda ham matbuot erkinligi 
“Ta’min etilgan” b o isad a (SSSR Konstitutsiyasining 125 - moddasi), 
amalda ommaviy axborot vositalari faoliyati partiyaviy nazorat ostida 
b o iib , kommunistik partiya mafkurasiga xizmat qildirildi.
Mustaqil О ‘zbekistonda matbuot erkinligi masalasi jamiyat taraqqiyoti 
bilan birgalikda rivojlanib, takomillashib bormoqda.16
Prezidentimiz alohida ta ’kidlaganidek, yuksak marralarga erishish 
uchun keyingi yillarda mamlakatimizda qonunchilik sohasida va amaliy 
hayotimizda, ommaviy axborot vositalari va matbaachilikning erkin 
faoliyati uchun zarur kafolat va sharoit barpo etish, jurnalist kadrlarni 
tayyorlash tizimini takomillashtirish borasida k o ‘p ishlar qilindi va 
qilinmoqda.