M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Bir pallali o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi 
 
G‘alladoshlar,  qiyoqdoshlar,  piyozdoshlar,  gulsapsardoshlar  kabi  bir 
pallali  o‘simliklarda  hosil  bo‘lgan  prokambiy  yopiq  tolali  naychalar 
bog‘lami  hosil  bo‘lishiga  to‘liq  sarflanadi.  Shuning  uchun  bir  pallali 

---

127 
 
o‘simliklarning  poyasi  faqat  birlamchi  yo‘g‘onlashadi.  Bir  pallali 
o‘simliklar poyasining  ichi  zich  to‘q  bo‘lsa,  ba’zi  bir  pallali o‘simliklar 
poyasining  ichi  kovak  yoki  bo‘sh  bo‘lib,  ular  poxolpoya  deb  yuritiladi. 
Poxolpoyani  bug‘doy,  sholi,  arpa  o‘simliklarida  ko‘rish  mumkin.  Ichi 
to‘la  poyalarda  o‘tkazuvchi  tolali  nay  bog‘lamlari  tartibsiz,  ichi  bo‘sh 
poyada  esa  tartib  bilan  joylashgan bo‘ladi.  Bir  pallali  o‘simliklar  poyasi 
tashqi  tomondan  birlamchi  qoplovchi  to‘qima  epiderma  bilan  qoplangan 
bo‘lib, ularning  po‘sti sellulozadan iborat  tirik parenxima  hujayralardan 
tashkil  topgan.  Epiderma  hujayralari  ostida  hujayra  po‘sti  qalin, 
yog‘ochlashgan, o‘lik prozenxima hujayralardan tashkil topgan mexanik 
to‘qima  —  sklerenxima  halqasimon  shaklda  joylashgan.  Sklerenxima 
o‘simlikka mustahkamlik beradi. Sklerenxima ostida, yupqa po‘stli, tirik 
hujayralardan  tashkil  topgan  asosiy  parenxima  joylashgan.  Asosiy 
parenximaningpo‘stloqda yaqin qismi hujayralarida xlorofill donachalari 
bo‘lib, ular xlorenxima deb yuritiladi.Xlorenxima arpa, bug‘doy, suli kabi 
o‘simliklar poyasida uchraydi (34-rasm). 
 
                   A.                                           B.  
34-rasm. Bir urug‘pallali o‘simliklarning poyasining ichki tuzilishi  (mikroskop 
ostida). 
A. (makkajuxori)
1
- epiderma, 2 – po‘stloq parenximasi,  3 - yopiq kollateral bog‘lam, 4 
– asosiy parenxima; B.(javdar)1 – xlorenxima,  2 - sklerenxima;                                             
3 –4 o‘tkazuvchi bog‘lamlar 

---

128 
 
 
Asosiy  parenximaning  markaziy  qismidan  tashqari  hamma  joyida 
yopiq  tolali  naychalar  bog‘lami  tartibsiz  ravishda  yoyilgan  bo‘lib,  ular 
o‘tkazuvchi  mexanik  to‘qimalar  bilan  asosiy  to‘qimaning  o‘zaro 
bog‘langan tarmoqlardan iborat. Bog‘lamning markaziy qismi 2 ta to‘rli 
yirik  naychadan  va  1-3  ta  mayda  spiral  hamda  halqali  naychalardan  va 
yog‘ochlik  parenximasining  tirik  hujayralardan  iborat.    Bog‘lamning 
tashqi  qismi  floema  elementlari,  to‘rli  naychalar  va  ularning  yo‘ldosh 
hujayralari  hamda  floema  parenximasidan  tashkil  topgan.    O‘tkazuvchi 
bog‘lamlarni  sklerenxima  o‘rab  turadi.  Poxol  poyali  o‘simliklarda  
poyaning  markazida  asosiy  to‘qima  bilan  chegaralangan  katta  bo‘shliq 
bo‘ladi.  Poyaning  ko‘ndalang kesimida  o‘tkazuvchi to‘qima   boylamlari 
po‘stloq  tomonida  kichikroq,  yirikroqlari  esa  markazga  tomon  tartib 
bilan joylashadi.