M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Piyozboshli tugunak piyozbosh  bilan  tugunak  o‘rtasidagi  oraliq  forma 
bo‘lib,  oziq  moddalar  ularning  bargida  emas,  novdasida  to‘planadi. 
Natijada  ularning  novdasi  yo‘g‘onlashib,  piyozbosh  shaklida  bo‘ladi. 
Piyozboshli tugunakka gladiolus, boychechak o‘simliklari  misol bo‘ladi. 
Ular tashqi tomondan haqiqiy piyozboshga o‘xshaydi, lekin tangachalari 
quruqva  po‘stga  o‘xshash  bo‘ladi,  ularning  asosiy  qismini  poyaning 
seret, o‘sish qismi egallaydi. 
 
 

---

124 
 
Shakli o‘zgargan er ustki novdalar 
O‘simliklarning  yer  ustki  novdalari  ham  shaklini  o‘zgartirishi 
mumkin.  Masalan  o‘simliklarning  novdasi  ba’zan  bargning  vazifasini 
bajaradi.  Shuning  uchun  yassilashib,  bargga  o‘xshash  shaklga  kirib 
qoladi  bunday  poyaga  kladodiy  deb  ataladi.    Qurg‘oqchil  joylarda 
yashaydigan 
o‘simliklardan, 
Avstraliya 
akatsiyasi, 
kaktus, 
opunsiyalarning  poyasi  ana  shunday  poyadir.  Ko‘pchilik  poyalar 
bargning vazifasini bajarganda, ya’ni fotosintezda novdalar sukkulentligi 
kuzatiladi.  Sukkulent  novdalar  yo‘g‘on,  seret  bo‘lib,  tarkibida  juda  ko‘p 
suv  to‘playdi.  Novdalar  yo‘g‘on,  seret  va  ko‘pincha  fillokladiy  deb 
ataladigan 
barglari 
suvni 
kam 
bug‘latadigan  va  o‘simliklarni 
hayvonlardan  em  bo‘lishidan  saqlaydigan  tikanga  aylanib  qolgan 
Amerika  kaktuslarida  sukkulentlik  yaxshi  ifodalangan.  Sukkulentlik 
sho‘r yerlarda o‘sadigan qizil sho‘ra, sarsazanda ham uchraydi.   
Tikan  —  uchi  ingichkalashgan,  yog‘ochlashgan,  shakli  o‘zgargan 
silliq  novda  bo‘lib,  o‘simlikning  himoya  organi  hisoblanadi.  Novda 
metamorfozi  bo‘lgan  tikan  kelib  chiqish  jihatdan  endogen  xususiyatiga 
ega.  Chunki  u  peretsikldan  hosil  bo‘ladi.  Shuning  uchun  uni  osonlik 
bilan sindirish qiyin. 
Agarda tikan barg qo‘ltig‘idan chiqsa, u holda shakli o‘zgargan novda 
hisoblanadi.  Chunki  bu  xildagi  tikan  u  yerdagi  kurtakdan  novdaning 
o‘rniga  chiqqan  bo‘ladi.  Yantoq  o‘simligida  tikandan  kurtak  rivojlanib, 
undan  gul  va  meva  hosil  bo‘ladi,  bu  esa  tikan  shakli  o‘zgargan  novda 
ekanligini eslatadi. 
Anor,  do‘lana,  gledichiya  o‘simliklarida  ham  tikanlar  mavjud. 
O‘simlik  yon  novdalarining  qisqarib,  tikanga  aylanishi  o‘simlikda 
suvning kam bug‘lanishiga sababchi bo‘ladi. 
Gajak  -  yer  bag‘irlab  o‘sadigan,  bo‘g‘im  va  bo‘g‘im  oralig‘i  bo‘lgan 
bargsiz,  shaklini  o‘zgartirgan,  uzun  novdalar  gajak  deb  ataladi. 

---

125 
 
 
Tuproqqa  tegib  turgan  bu  xildagi  novdalarning  bo‘g‘imlaridan 
qo‘shimcha  kurtaklar,  bo‘g‘imlarining  ostki  qismidan  esa  qo‘shimcha 
ildizlar  chiqadi.  Demak,  gajak  vegetativ  ko‘payish  organi  hisoblanib, 
qulupnayda, g‘oz  panjada uchraydi.