M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

 
                                         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

60 
 
II- bob 
 
O‘SIMLIK TO‘QIMALARI, ULARNING TUZILISHI VA VAZIFASI 
 
Tuzilishi  o‘xshash  bo‘lgan  va  bir  xil  vazifani  bajaradigan  hujayralar 
guruhiga o‘simlik to‘qimasi deb ataladi.  
Voyaga  yetgan  organizmning  har  biri  alohida  vazifa  bajaradigan  va 
o‘zaro bir butun bo‘lib, bog‘langan bir qancha to‘qimadan iborat bo‘ladi. 
Masalan  o‘simliklarga  mustaxkamlik  berib  turishi  uchun  mexanik 
to‘qimalar  kerak  bo‘ladi.  O‘simlik  tanasini  qurib  qolishdan  yoki  yuqori 
va past temperaturalar ta’siridan himoya qilishi uchun maxsus qoplovchi 
to‘qima bo‘lishi talab etiladi va hokazolar. 
Yuksak  o‘simliklarning  to‘qimalari  ularni  hosil  qilgan  hujayralarning 
shakli,  kelib  chiqishi  va  vazifasi  jihatidan  juda  xilma-xildir.  To‘qimalar 
hujayralarning  shakliga  ko‘ra  bir-biridan  farq  qiladi  va  ikki  guruhga: 
parenximatik  va  prozenximatik  to‘qimalariga  bo‘linadi.  Yumaloq,  
to‘g‘ri  burchakli  yoki  ko‘p  burchakli  hujayralardan  tashkil  topgan 
to‘qima  parenxima  to‘qima  bo‘lib,  prozenxima  to‘qimalari  esa  cho‘ziq,  
o‘tkir uchli, tukchalar shaklidagi hujayralardan tashkil topgan bo‘ladi.  
To‘qimalarni  hosil  qilgan  hujayralar  joylashishiga  qarab  to‘qimalar 
bir-biridan  farq  qiladi.  Agar  hujayralar  bir-biriga  zich  joylashgan  bo‘lsa 
pishiq  to‘qima,  hujayralar  aro  bo‘shliqlar  mavjud  bo‘lsa  g‘ovak  to‘qima 
deb ataladi.  
To‘qimalar  shakli  va  bajaradigan  vazifasi  jixatidan  bir  xil  hujayralar 
yig‘indisidan  tashkil  topgan  bo‘lsa,  bunday  to‘qimalarni  oddiy  to‘qima, 
har  xil  hujayralarning  yig‘indisidan  iborat  bo‘lsa  murakkab  to‘qima  deb 
ataladi.  
To‘qimalar  kelib  chiqishi  jixatidan  birlamchi  va  ikkilamchi 
to‘qimalarga  bo‘linadi.  O‘sish  konusida  hosil  bo‘luvchi  to‘qimalar 

---

61 
 
birlamchi to‘qimalar  deyiladi.  O‘sish  konusi  ildiz,  poyaning  uchida,  barg 
bandida yaqin qismida joylashgan. 
Shakllangan to‘qima hujayrasida yadro-plazmatik moddaning bor yoki 
yo‘qligiga ko‘ra to‘qimalar o‘lik va tirik bo‘ladi. 
 
TO‘QIMALARNI TASNIFLASH 
Hozirgi  vaqtda  keng  tarqalgan  o‘simlik  to‘qimalari  tasnifi,  ularning 
tarixiy 
rivojlanishi, 
kelib 
chiqishi, 
hujayralarning 
tuzilishi 
va 
bajaradigan  vazifalarini  hisobga  olgan  holda  tasniflanadi.  Kelib 
chiqishiga ko‘ra to‘qimalar embrional va doimiy bo‘ladi. O‘zidan boshqa 
to‘qimalarni  hosil  qiluvchi  to‘qima  embrional  to‘qima  deb  ataladi. 
Embrional  to‘qima  hujayralari  bo‘linib,  yana  yangi  hujayralar  hosil 
qiladi.  Hosil  qiluvchi  to‘qimadan  paydo  bo‘lgan  hujayralar  o‘sadi, 
so‘ngra  ma’lum  shaklni  olib,  doimiy  to‘qimaga  aylanadi.  Bu  to‘qima 
keyinchalik  kam  o‘zgaradi  yoki  o‘zgarmaydi,  yashayveradi  yoki  nobud 
bo‘ladi. 
To‘qimalar bajaradigan vazifasiga qarab bir necha guruxga bo‘linadi: 
I. Hosil qiluvchi to‘qima (meristema): 
1. 
Uchki (apikal) 
2. 
Yon (laterial): 
a) birlamchi (prokambiy, peritsikl) 
b) ikkilamchi (kambiy, fellogen) 
3. 
Interkolyar (bo‘g‘imda va barg bandida) 
4. 
Jaroxat yoki yarani tuzatuvchi 
II.