M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Mexanik to‘qimalar 
            1. Kollenxima 
2. Sklerenxima 
a)  stereid 
b)  libriform 
3. 
Sklereidlar 
VI. 
O‘tkazuvchi to‘qimalar: 
1. 
Ksilema (yog‘ochlik) 
2. 
Floema (lub) 
 
Yuqorida  keltirilgan  hosil  qiluvchi  to‘qimadan  tashqari  hamma 
to‘qimalar doimiy to‘qima hisoblanadi. 
 
HOSIL QILUVCHI TO‘QIMALAR (MERISTEMALAR) 
 
O‘simlik  hayoti    davomida  o‘sib,  rivojlanib,        yangi  organlar  va 
to‘qimalar  hosil  kiladi.  Aynan  shu  xususiyati  bilan  o‘simliklar  hayvon 
organizmidan  farq  qiladi.  Meristemalar  dastlabki  yosh  embrional 
to‘qimalar  hisoblanib,  ular  o‘simlikning  boshqa  doimiy  to‘qimalarni 
hosil  qiladi.  Meristema  yunon  «meristos»  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  
bo‘linuvchi demakdir. Meristemaning xarakterli belgisi mitoz yo‘li bilan 
hujayralarning doimiy ravishda bo‘lib turishidir. 
Meristema  hujayralarining  shakli  parenxim  bo‘lib,  protoplasti  quyuq, 
donador  sitoplazma  va  yirik  yadrodan  tashkil  topgan.  Sitoplazmada 
mitoxondriya  va  ribosomalar  ham  mavjud.    Odatda  vakuolalar 
bo‘lmaydi,  ammo  ba’zi  kichik  vakuolalar  ham  uchrab  turadi.  Hujayra 
yadrosi  doimo  hujayra  markazida  joylashadi.  Hujayra  po‘sti  sellyuloza, 
pektin va suvdan tashkil topgan bo‘lib,    qalinlashmaydi.  

---

64 
 
Kelib  chiqishiga  ko‘ra  meristemalar  birlamchi  va  ikkilamchi  bo‘ladi.  
Birlamchi  meristemalar  urug‘lanish  jarayonidan  so‘ng  zigotadan 
bo‘linish  yo‘li  bilan  kelib  chiqadi.  Rivojlanayotgan  murtak  dastlab 
birlamchi  meristemadan  iborat  bo‘lib,  voyaga  etgan  o‘simliklarning 
ba’zi  joylarida  saqlanib  qoladi.  Birlamchi  meristemadan  birlamchi 
doimiy  to‘qimalar  rivojlanadi.  Ikkilamchi  meristemalar  o‘simlikning 
individual  rivojlanishining  ancha  keyingi  davrlarida  hosil  bo‘ladi.  Ular 
birlamchi  meristemadan  yoki  asosiy  yoki  qoplovchi  to‘qimalardan  kelib 
chiqadi.  Undan  ikkilamchi  doimiy  to‘qimalar  hosil  bo‘ladi.    Hosil 
qiluvchi to‘qima o‘simlik organlarida joylashuviga ko‘ra: uchki (apikal), 
yon(  laterial),  interkolyar  (bug‘imlar  orqali  o‘sish)  va    jarohat 
to‘qimalarga  bo‘linadi.