72
o‘zgarmaydi.
Yalpi talab egri chizig‘ini AS egri chizig‘ining vertikal kesmasida
o‘zgarsa bu ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko‘rsatmaydi va faqat
baholar darajasi o‘zgaradi, xolos. Ya’ni, bu kesmada talabning oshishi
talab inflatsiyasini keltirib chiqaradi. Yalpi taklifning bu kesmasida
talabning har qanday o‘zgarishi faqat baholar darajasi o‘zgarishga olib
keladi. Ishlab chiqarish hajmi esa to‘liq bandlik sharoitida o‘zgarmay
qoladi.
5.5-rasm. Yalpi taklif o‘zgarishining AD-AS
modelidagi muvozanatga ta’siri
Oraliq va vertikal kesmalarda baholar o‘sib borishi bilan kuzatilgan
yalpi talabning ko‘payishi talab inflatsiyasi mavjudligini ko‘rsatadi.
Yalpi taklif o‘zgarishining baholarning
va ishlab chiqarishning
muvozanatli darajalariga ta’sirini 5.5-rasm misolida ko‘rib chiqamiz.
Bahodan boshqa omillar ta’sirida yalpi taklifning AS1dan AS2ga
siljishi natijasida ishlab chiqarish hajmi Y1 dan Y2 gacha kamayadi,
baholar darajasi esa R1 dan R2 gacha ko‘tariladi, ya’ni stagflatsiya ro‘y
beradi.
Boshqa bir vaziyatda, masalan, narxlarga bog‘liq bo‘lmagan
omillardan birortasi o‘zgarib, yalpi taklifning o‘zgarishiga olib kelsin.
Ya’ni, yerning bahosi pasaysa, korxonalardan
olinadigan soliqlar
kamaysa va natijasida mahsulot birligiga ketgan sarf-xarajatlar qisqarsa,
unda yalpi taklif egri chizig‘i AS1dan AS3 holatga siljiydi. Bunda narxlar
muvozanat darajasi P1 dan P3 ga qadar pasayadi va ishlab chiqarishning
muvozanatli hajmi Y1 dan Y3 qadar oshadi, ya’ni, iqtisodiy o‘sish holati
73
ro‘y beradi.
Yalpi taklif va yalpi talab o‘rtasidagi muvozanatning buzilishi
makroiqtisodiy beqarorlikni keltirib chiqaradi. Jumladan “jahon
moliyaviy inqirozining yuzaga kelishida asosiy sabab – moliyaviy
resurslar bilan real ishlab chiqarish hajmi o‘rtasidagi mutanosiblikning
keskin buzilishi hisoblanishini ta’kidlash lozim.
Pul muomalasi
qonunlaridan ma’lumki, iqtisodiyot sog‘lom va barqaror amal qilishi
uchun muomalaga chiqarilayotgan pul massasi bilan tovar va xizmatlar
ishlab chiqarish real hajmi o‘rtasida muayyan nisbatga amal qilinishi
lozim.
Biroq,
milliy
iqtisodiyotlarning
baynalminallashuvi
va
globallashuv jarayonlari pul muomalasining amal qilishiga ham o‘z
ta’sirini o‘tkazib, dastlab ayrim mamlakatlar,
masalan AQShda,
keyinchalik ko‘plab mamlakatlarda mazkur qonunga rioya qilishning
zaiflashuviga, keyin esa uni umuman e’tiborga olmaslikka qadar olib
keldi”.
Natijada muomaladagi pul massasi (yalpi talab) tovarlar va xizmatlar
hajmi o‘rtasida muvozanat buzildi va moliyaviy inqiroz iqtisodiy
inqirozga aylandi.
Shu sababli ham makroiqtisodiy siyosatning asosiy vazifalaridan biri
makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlashdan iboratdir.
Bunda yalpi talab
va yalpi taklifning dinamik muvozanatiga erishish uchun yalpi talabni
rag‘batlantirish yoki cheklash siyosati, shuningdek yalpi taklifni
rag‘batlantirish siyosati qo‘llaniladi.
Yalpi talabni rag‘batlantirish siyosatining ko‘rinishlariga daromad–
larni o‘stirish,
soliqlarni kamaytirish, bank kreditlarini arzonlashtirish,
narxlarni cheklash tadbirlari kirsa, yalpi taklifni rag‘batlantirish
siyosatida investitsiyalarni rag‘batlantirish, ishlab chiqaruvchilarga soliq
yukini pasaytirish, eksportchilarni qo‘llab quvvatlash va h.k.
choralar
kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: